Oudste fluit van Nederland gepresenteerd
Op vrijdag 27 november is een zeer bijzondere vondst gepresenteerd: een houten dwarsfluit uit de vroege 16e eeuw. Daarmee is het de oudst bekende fluit van Nederland. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en experts op het gebied van historische fluiten en renaissance muziek presenteerden de vondst in het Rijksmuseum Amsterdam.
De ‘Fluit van Warder’
De ‘Fluit van Warder’ werd in 2017 ontdekt door een archeologisch duikteam van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Tijdens de opgraving van een scheepswrak in het Markermeer ter hoogte van het Noord-Hollandse dorp Warder werden meer dan honderd voorwerpen geborgen, waaronder deze dwarsfluit. Archeologen vinden bijna nooit muziekinstrumenten.
De fluit is gemaakt uit één stuk buxushout van 69 cm lang en heeft zes vingergaten. Hij is uitzonderlijk goed geconserveerd.
Tenordwarsfluit uit renaissance
Oude dwarsfluiten zijn nauwelijks bewaard gebleven. De oudste in Nederland tot nu toe was de fluit die van Nova Zembla afkomstig is en dateert uit ca.1590. Andere renaissancefluiten die in Italië en Oostenrijk bewaard worden, zijn waarschijnlijk ongeveer net zo oud als de fluit van Warder.
De fluiten werden vroeger gebruikt door soldaten om signalen af te geven tijdens de strijd. Vooral bij Zwitserse en andere Duits-sprekende piekeniers waren ze in trek. Maar ook in een huiselijke kring werd de fluit - al dan niet samen met twee of drie andere fluiten of andere muziekinstrumenten bespeeld.
Nieuwe ontdekking
Wat tot nu toe onbekend was bij renaissancefluiten, zijn lange buisstukken van messing, zoals de fluit van Warder die heeft. Bij alle andere exemplaren ontbreekt metaal volledig. Het is nog niet helemaal duidelijk wat de functie daarvan is. Bescherming? Gewoon voor de sier? Klankbeïnvloeding? Reparatie?
Papier
In de Wardense fluit is ook een stuk papier gevonden met een Duitse tekst in Gothische letters. Het was niet ongebruikelijk om papier uit boeken en kranten te gebruiken voor een noodrestauratie. Na zeer uitgebreid en specialistisch onderzoek en een uitgebreide zoektocht lijkt het erop dat de tekst afkomstig is uit een religeuze tekst of een muziekboek van een Duitse of Zwitserse uitgeverij.
Het is nog niet duidelijk welke tekst het was, en welke uitgeverij het heeft uitgebracht, maar waarschijnlijk was die gevestigd in een stad als Wittenberg, Neurenberg of Bazel; steden die sterke banden hadden met het nog sterk opkomende protestantisme. Verder en nog dieper onderzoek in (internationale) archieven en bibliotheken zal hier meer duidelijkheid in moeten brengen.
De onderzoekers denken nu dat de fluit eigendom was van een militair, bijvoorbeeld een Zwitserse huurling, die in het begin van de 16e eeuw in West-Friesland was.
Geluid van de fluit
Omdat de originele fluit niet meer bespeeld kan worden, heeft fluitbouwer Robert Bando een replica gemaakt. Deze kan voor demonstraties en verder musicologisch onderzoek worden gebruikt. U kunt hier horen hoe de fluit geklonken kan hebben.
De ‘Fluit van Warder’
[muziek gespeeld op een tenordwarsfluit uit renaissance]
Wat gaat er nu gebeuren met de fluit?
De vondsten uit het Warder scheepswrak, waaronder de fluit, worden na de presentatie in het Rijksmuseum door de RCE overgedragen aan de provincie Noord-Holland. De provincie is eigenaar van deze vondsten.
Vanaf 18 februari zal de fluit als speciale vondst te zien zijn in de tentoonstelling ‘Leven in lagen, de mens in het Noord-Hollandse landschap’ in archeologiecentrum Huis van Hilde in Castricum. Deze tentoonstelling laat zien hoe het Noord-Hollandse landschap zich onder invloed van het water en door aanpassingen door de mens heeft ontwikkeld. De vondst van een scheepswrak in het Markermeer uit de zestiende eeuw illustreert de invloed en kracht van de grote wateren op het landschap van- en de handel vanuit Noord-Holland.
De tentoonstelling ‘Leven in lagen’ is van 18 februari tot 5 september 2021 te bezoeken en maakt onderdeel uit van het landelijke themajaar ‘Ode aan het landschap’.
Downloads
Indien gewenst zijn de afbeeldingen in high-res en het geluidsfragment te downloaden.