Bijzonder schilderij Pissarro met tragische oorlogsgeschiedenis
Het Van Gogh Museum heeft de unieke kans om het schilderij Meisje in het gras (1882) van Camille Pissarro tentoon te stellen, een bruikleen van de Kunsthalle Bremen – Der Kunstverein in Bremen. Tegelijkertijd verschijnt bij Waanders Uitgevers het boek Meisje in het gras. Het tragische lot van de familie Van den Bergh en de zoektocht naar een schilderij, geschreven door Eelke Muller en Annelies Kool, met bijdragen van Dorothee Hansen, Brigitte Reuter en Rudi Ekkart.
Op basis van uitvoerig bronnenonderzoek en gesprekken met betrokkenen vertelt het boek het bewogen verhaal van de Joodse familie Van den Bergh, die tijdens de Tweede Wereldoorlog gedwongen werd dit schilderij te verkopen om hun onderduik te bekostigen.
[Tekst gaat verder onder foto]
Eelke Muller, die als onderzoeker werkte bij het Expertisecentrum Restitutie van het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, heeft zich diepgaand verdiept in het verhaal van de familie Van den Bergh. Annelies Kool is Adviseur cultuurgoederen Tweede Wereldoorlog (WOII) bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en bracht haar expertise op dit gebied in bij de totstandkoming van het boek.
Het boek is geschreven in samenwerking met de Duitse onderzoekers Dorothee Hansen, adjunct-directeur en curator bij de Kunsthalle Bremen en Brigitte Reuter, herkomstonderzoeker bij de Kunsthalle Bremen.
Een schilderij vol licht met een duistere geschiedenis
Meisje in het gras toont een vredig beeld van een boerenmeisje in een zonovergoten landschap, met Pissarro’s karakteristieke penseelstreken die het zonlicht door de grassprieten doen dansen. Voor kunstverzamelaar Jaap van den Bergh had het kunstwerk wellicht een troostende werking: hij verwierf het werk vlak na de Duitse inval in Nederland. Maar in 1943 moest de familie het schilderij noodgedwongen verkopen om hun onderduik te kunnen bekostigen. Jaap en Ellen van den Bergh overleefden de oorlog, maar hun dochters Rosemarie en Marianne, die elders ondergedoken zaten, werden verraden en vermoord.
Een zoektocht naar herinnering en erkenning
Na de oorlog deed Jaap van den Bergh aangifte van de gedwongen verkoop, maar zijn verzoek om teruggave werd niet in behandeling genomen. Tijdens een digitaliseringsproject van het toenmalige Bureau Herkomst Gezocht in 2016 trok het aangifteformulier van de familie Van den Bergh de aandacht. Het werk was dusdanig gedetailleerd omschreven dat de onderzoekers het werk konden lokaliseren in de collectie van de Kunsthalle Bremen. Dit naoorlogse rapport vormde de ontbrekende schakel in de herkomstgeschiedenis, die sinds 2009 door de Kunsthalle Bremen wordt onderzocht, en zette de zoektocht naar de nazaten van Jaap van den Bergh in gang.
Een unieke schadevergoedingsregeling tussen de Kunsthalle Bremen - Der Kunstverein in Bremen en de erfgenamen maakte het mogelijk dat het schilderij tijdelijk in Nederland wordt geëxposeerd in het Van Gogh Museum. Bovendien heeft de regeling ertoe geleid dat onderzoek gedaan kon worden naar de tragische familiegeschiedenis. Het onderzoek werd mogelijk gemaakt door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, het Expertisecentrum Restitutie van het NIOD Instituut voor Oorlogs- Holocaust- en Genocidestudies en de Kunsthalle Bremen.
Lancering boek 'Meisje in het gras'
De verschijning van het boek Meisje in het gras. Het tragische lot van de familie Van den Bergh en de zoektocht naar een schilderij biedt de kans om dieper in het aangrijpende verhaal van de familie Van den Bergh te duiken. Het boek vertelt niet alleen over de zoektocht naar het schilderij, maar ook over de blijvende littekens van de oorlog. Hun derde dochter, die na de bevrijding werd geboren, kreeg pas in 2016 weet van het schilderij dat een zo cruciale rol in het leven van haar familie had gespeeld.
Praktische informatie
Het schilderij Meisje in het gras is vier maanden lang in het Van Gogh Museum te bewonderen tot 9 maart 2025. Het bijbehorende boek is verkrijgbaar bij Waanders Uitgevers en beschikbaar in zowel een Nederlandse als Engelse versie. Het schilderij wordt op 3 april 2025 officieel aan de pers gepresenteerd in de Kunsthalle Bremen.