Meerjarig onderzoek Chariots on Fire gepresenteerd
De omvangrijke publicatie Chariots on Fire, Reins of Power presenteert het eerste uitgebreide overzicht van elitegraven uit de 5e eeuw voor Christus uit de regio Nederrijn-Maas. Op 22 november is het boek uitgereikt door Arjan de Zeeuw, directeur Kennis en Advies, van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed aan Sigrid de Roode (provincie Gelderland) en Tom van Nouhuys (Valkhof Museum).
Onderzoek
Aanleiding voor deze monografie was het rijke wagengraf van Heumen dat in 2018 illegaal is opgegraven door metaaldetectoristen. Het vormde het startpunt van multidisciplinair onderzoek door een team van 22 Nederlandse en Belgische deskundigen. Daarbij is niet alleen de grafinventaris van Heumen minutieus onderzocht, ook zijn vondsten van oude opgravingen uit Nederland en België opnieuw onder de loep genomen, zoals die van Nijmegen-Traianusplein (door de rijksdienst in 1974 opgegraven) en de beroemde graven uit het Belgische Wijshagen. Al deze graven zijn opvallend rijk. De gecremeerde overledenen hebben bronzen vaatwerk, paardentuig, wapens en soms tweewielige voertuigen in het graf meegekregen. De graven vormen de meest noordelijke uitloper van een elitecultuur die zijn wortels heeft in de Late Hallstatt- en Vroege La Tène-cultuur van zuidelijker regio's in Frankrijk en het Duitse Rijnland.
Inzet allernieuwste technieken
Bijzonder is dat in deze studie allerlei nieuwe technieken zijn toegepast, waaronder strontiumisotoopanalyse op de verbrande menselijke resten. Daarmee kunnen de gebieden worden bepaald waar een persoon heeft geleefd of tijdelijk heeft verbleven. Het geeft inzicht in hoe mobiel de mensen van toen waren. De inzet van een draagbaar XRF-apparaat en neutronentomografie aan de TU in Delft op diverse categorieën bronzen objecten resulteerden in nieuwe inzichten in productieprocessen en ateliertradities. Ook is er in detail gekeken naar sporen op de objecten die deel uitmaakten van het paardentuig. Een belangrijke conclusie daaruit is dat er sprake is van hoofdstellen voor rijpaarden en voor trekpaarden van wagens. Het wagengraf van Heumen is uitzonderlijk omdat ze daar beide in voorkomen.
Contacten met Frankrijk
Door het wagengraf van Heumen in een breed, regionaal kader te zetten, ontstaat er een Europees perspectief waarbij duidelijk wordt dat de elitegraven uit de regio Nederrijn-Maas hechte contacten hadden met zuidelijke regio's, met name de Aisne-Marne-regio en het Midden-Rijn-Moezelgebied. We hebben te maken met een substantiële instroom van zuidelijke importen en kennis van zuidelijke begrafenispraktijken. De strijdwagen in het Heumense graf is onmiskenbaar een importstuk uit Frankrijk. De studie toont aan dat de Vroeg-La Tène elitenetwerken verder noordwaarts reikten en intenser waren dan tot dusver gedacht.
Niet alleen in de regio Nijmegen zijn wagengraven uit de vijfde eeuw bekend, ook verder naar het zuiden, in de buurt van Haren-Spaanse Steeg zijn in 1962 bijzondere vondsten ontdekt. In een oude Maasmeander, dichtbij een rivierduin, trof een amateur-archeoloog verspoeld materiaal aan, waaronder ook ijzeren voorwerpen. Die bleken niet alleen resten te zijn van twee paardenbitten, maar ook werd een set dubbelogige bouten herkend. Die kennen we alleen uit het buitenland als onderdelen van het ophangingssysteem van tweewielige voertuigen. Dit typische constructie-element van een strijdwagen is voor Nederlandse begrippen uniek. Het ontbreekt in de elitegraven van Heumen en Nijmegen.
Uitreiking en tentoonstelling
Het boek Chariots on Fire, Reins of Power, is uitgereikt door Arjan de Zeeuw, directeur Kennis en Advies van de RCE aan de Provincie Gelderland en Valkhof Museum, tijdens een symposium in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Daar zijn tot en met 16 maart 2025 onder meer vondsten te zien uit het ‘nieuwe’ wagengraf van Heumen in de grote overzichtstentoonstelling ‘Bronstijd – Vuur van verandering’.
Het boek Chariots on Fire, Reins of Power is verkrijgbaar via de uitgeverij.