Laatste onderzoek in reeks ‘nieuwe kennis uit oude opgravingen’ uitgereikt
In Kasteel Radboud in Medemblik is de Engelstalige synthese Scattered human bones uitgereikt door Bjørn Smit (hoofd Archeologie RCE) aan wethouder Jeroen Broeders, prehistoricus Jan Albert Bakker en amateurarcheoloog Frank Pennekamp. De uitgebreide interdisciplinaire studie is gericht op het beter begrijpen van los menselijk skeletmateriaal. Met dit onderzoek sluit de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) het project ‘Nieuwe kennis uit oude opgravingen’ af.
Losse botresten West-Friese Bronstijd
Het oostelijk deel van West-Friesland (provincie Noord-Holland) was een aantrekkelijk woongebied in de midden- en late bronstijd (tussen ca. 1600 en 800 voor Chr.). Kenners schetsen dit gebied als de dichtstbevolkte regio van Nederland destijds. Afgelopen jaren zijn in de West-Friese nederzettingen met enige regelmaat losse, menselijke botresten opgegraven. In het kader van deze Pre-Malta-studie zijn alle menselijke resten uit West-Friese nederzettingscontext geïnventariseerd. Onderzoekers hebben zich gericht op losse botten uit nederzettingscontext, met als belangrijkste doel meer te weten te komen over het grafritueel en de omgang met de overledenen in de West-Friese bronstijd.
Getrapte aanpak
De studie is in verschillende stappen uitgevoerd. Eerst zijn alle menselijke resten uit West-Friese nederzettingscontext geïnventariseerd, inclusief de resten die in ringsloten rond grafheuvels zijn gevonden. Uit deze inventarisatie blijkt dat de botten uit verschillende contexten afkomstig zijn. Ze zijn aangetroffen in nederzettingsgreppels, in huisgreppels en in ringsloten rond grafheuvels. Verwonderlijk is dat niet, immers nederzettingsgreppels zijn in grote aantallen opgetekend en huisgreppels en ringsloten zijn in de regel intensief onderzocht. We zien dan ook geen duidelijk patroon in de depositie van los, menselijk botmateriaal. De botten liggen tussen het ‘normale’, huishoudelijk afval.
Fysisch antropoloog
Vervolgens is het botmateriaal geanalyseerd door een fysisch antropoloog. Het zijn vooral fragmenten van schedels en lange beenderen. Dit zijn ook de meest robuuste en herkenbare delen van het skelet. Tijdens deze eerste onderzoeksfase herkende de fysisch antropoloog snijsporen en sporen van vraat/verwering. Deze sporen zijn vervolgens in meer detail onderzocht door een gebruikssporenspecialist. Zij bestudeerde de snijsporen en stelde onder meer vast dat een stuk schedel is gebruikt als een werktuig.
Technieken
De menselijke botten met snijsporen zijn vervolgens met röntgenfluorescentie (XRF) en elektronenmicroscopie (SEM-EDX) geanalyseerd, met als doel te achterhalen met welk (contact)materiaal (brons, vuursteen of anderszins) de snijsporen zijn toegebracht. Dit bleek een lastige opgave. Het gebruikssporenonderzoek leek uit te wijzen dat enkele snijsporen met een bronzen werktuig waren toegebracht, maar resten van koper of tin werden echter niet vastgesteld.
Tot slot is de luminescentietechniek ingezet om de conserveringsgraad en de relatieve ouderdom te bepalen. Dit maakte het mogelijk om enkele snijsporen met enige zekerheid als ‘oud’ – dus echt uit de bronstijd – aan te merken.
Complexe materie
De verschillende studies leverden allerlei interessante resultaten op, met één belangrijke boodschap, namelijk dat dit het een complexe materie is. Het daadwerkelijk identificeren van oudtijdse snijsporen en het gefundeerd interpreteren in termen van menselijk handelen is weerbarstig. Duidelijk is ook dat dit onderwerp meer aandacht nodig heeft, zeker tijdens veldwerk in de huidige Maltapraktijk. Het is dan ook een pleidooi voor meer bewustwording van andersoortige, onzichtbaar dodenritueel.
Prehistoricus Jan Albert Bakker: "Ik ben ontzettend blij met zo’n mooie detailstudie."
Publicatie en publieksfolder
De Engelstalige synthese Scattered human bones. Inventory and research of disarticulated human bones from Bronze Age West Frisia (provincie of Noord-Holland), the Netherlands is via deze website te downloaden.
In samenwerking met Archeologie West-Friesland zijn de resultaten van deze studie ook in een publieksfolder opgenomen. Zo kunnen nog meer mensen kennis nemen van de uitkomsten. Deze folder is getiteld ‘Doodgewoon tussen het afval’ en is via de website van Archeologie West-Friesland te vinden.
Programma Kennis voor Archeologie
Het onderzoek is uitgevoerd in het kader van het programma Kennis voor Archeologie (2018-2021) in opdracht van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.