Waar komt dat brons vandaan?
Weblog
In Nederland zijn ruim 3200 bronzen (geregistreerde) voorwerpen uit de bronstijd bekend. Het zijn archeologische vondsten van zwaard tot bijl, en van armband tot mantelspeld. Van veel van die vondsten, soms tot wel 4000 jaar oud, weten we niet waar het materiaal vandaan komt. Een nieuw onderzoeksproject wil daar nu verandering in brengen. In een serie blogs - dit is de eerste - neemt het projectteam ons mee in het onderzoek naar 150 bronzen voorwerpen.
Bronstijd
De bronstijd is vernoemd naar het metaal brons dat rond 2000 voor Chr. in onze contreien verscheen. Vanaf dat moment, tot circa 800 voor Chr. bleef het een belangrijk materiaal voor allerlei voorwerpen, zoals werktuigen (bijlen, sikkels, beitels), wapens (zwaarden, speerpunten) en sieraden (armbanden, mantelspelden, kralen). In Nederland kennen we ruim 3200 geregistreerde bronzen voorwerpen uit deze periode.
Uit andere oorden, maar waar precies?
Dat brons niet uit ons land afkomstig is, dat weten we zeker. De grondstoffen voor het maken van brons – kopererts en tin – komen in Nederland niet voor. De brongebieden bevinden zich op de Britse eilanden (Wales, Ierland), Spanje en de Alpiene regio (Oostenrijk). Dat betekent dat alle voorwerpen elders zijn gemaakt en zijn geïmporteerd, of als grondstof – als baar of halfproduct – via uitwisseling in ons land terecht is gekomen. Interessante vraag is dan ook wat de herkomst is van de Nederlandse bronzen. Uit welke streken komen ze oorspronkelijk? Waar is het kopererts gemijnd?
De bijlen van Voorhout
In 1907 werd in Voorhout een bijzondere ontdekking gedaan. Waar een vondst van een bronzen voorwerp in Nederland al vrij zeldzaam is, werden daar op één plek maar liefst achttien hielbijlen en een beitel gevonden. Van de bijlen uit Voorhout is onlangs vastgesteld dat ze inderdaad uit Wales afkomstig zijn. Op basis van het type werd al veel langer vermoed dat ze aan de andere kant van de Noordzee waren gemaakt. Door recent onderzoek naar de bronssamenstelling en de verhouding van loodisotopen is dat nu echt hard gemaakt. De hielbijlen bevatten relatief hoge waarden arseen en nikkel, kenmerkend voor de Great Orme-mijnen in Wales. Ook de loodisotoopratio’s komen overeen met het Great Orme-kopererts. De bijlen van Voorhout hebben onmiskenbaar een lange weg afgelegd, per boot. Verpakt in de zakken van bronstijdmensen maakten ze de oversteek richting Zuid-Hollandse kust.
Dat smaakt naar meer
De bijlen van Voorhout zijn vooralsnog het enige voorbeeld, maar het smaakt naar meer. Het was tijd om de dataset op dit vlak te vergroten om zo meer te weten te komen over de uitwisselingsnetwerken en metaalcirculatie in de bronstijd van Nederland. Dat is dan ook de reden dat de RCE het project #Let’sHubNL. Bronstijdloodisotopen in Nederland is gestart.
Ruim 150 bronstijdvoorwerpen uit verschillende museale collecties, archeologische depots en van particuliere metaalzoekers worden de komende maanden bestudeerd en bemonsterd. Door het nemen en analyseren van hele kleine monsters komt er een flinke hoeveelheid nieuwe gegevens beschikbaar. Binnenkort zullen de data van het depot van Voorhout niet meer op zichzelf staan, maar omringd worden door een grote hoeveelheid nieuwe gegevens uit heel Nederland.
Deze blog is geschreven door Liesbeth Theunissen (RCE), Bertil van Os (RCE), Stijn Arnoldussen (RUG), Judith van der Leije (Archol) en Joris Brattinga (Archol).