Hulp bij herkomst: Gezicht op Rhenen
Weblog
In de blogreeks Hulp bij herkomst bespreken we maandelijks één of meerdere objecten uit de Nederlands Kunstbezit (NK)-collectie waar herkomstonderzoek naar wordt gedaan. Deze collectie bestaat onder andere uit objecten die na de Tweede Wereldoorlog terugkeerden naar Nederland. Denk aan schilderijen en werken op papier, maar ook aan meubelen en keramiek. Door een flinke impuls te geven aan het onderzoek hopen we nieuwe herkomstgegevens te vinden. Deze maand staat Gezicht op Rhenen (1652) van Jan van Goyen centraal.
Een meesterwerk
Het is mei 1945. De geallieerden ontdekken de door de Nazi's tot kunstopslag omgetoverde zoutmijnen in Altaussee; er zijn duizenden kunstobjecten opgeslagen. Ze vinden schilderijen, tekeningen en sculpturen. De kunstwerken waren bestemd voor het Führermuseum in het Oostenrijkse Linz, de stad van Adolf Hitler. Tussen de meesterwerken bevindt zich ook het schilderij, Gezicht op Rhenen, van Jan van Goyen (1596-1656).
De Leidse kunstschilder vervaardigde dit werk in 1652. Hij heeft een groot oeuvre nagelaten met landschappen en stads- en riviergezichten van de noordelijke Nederlanden. Zijn schilderijen hebben vergelijkbare composities met meestal een horizontale ligging. Regelmatig met een brede luchtpartij en hier en daar een wolk, de ene keer donkerder dan de andere. Over het algemeen gebruikte Van Goyen aardse en grijze tinten en behoort zijn werk tot de barok. De onderwerpen die hij tekende en schilderde variëren van dorpsgezichten tot marines. Daarbij zijn bestaande Hollandse plaatsen een terugkerend thema.
Vele gezichten
Het schilderij maakt deel uit van een reeks van maar liefst 28 Gezichten op Rhenen waarbij Van Goyen de stad vanaf verschillende oevers en aanzichten gedocumenteerd heeft. De Duitse kunsthistoricus Dr. Hans-Ulrich Beck schrijft dat Rhenen tot de favorieten van de kunstenaar behoorde. Hier is de stad aan de Nederrijn vanaf het zuidoosten geschilderd. We zien een prachtig panorama van de stad met in het midden de toren van de Cunerakerk en daarnaast het Koningshuis, gebouwd in opdracht van koning Frederik V en Elizabeth Stuart. Naarmate het stadssilhouet vordert, zien we steeds meer het atmosferisch perspectief: het ver weg liggende landschap oogt blauw, net als in het echte leven.
Herkomst onbekend
Om de herkomst van dit schilderij te bepalen is zowel object- als archiefonderzoek verricht. De achterkant van het schilderij verhult enkele gegevens van die herkomst. Deze merktekens en etiketten hebben echter voornamelijk betrekking op herkomstgegevens van tijdens- en na de oorlog. De cijfers 1109 staan voor het Linz inventarisnummer, ofwel het nummer dat er op wijst dat het schilderij bestemd was voor Hitlers Führermuseum. De cijfers 5248 zijn afkomstig van Goudstikker-Miedl. Uit het inventarisboek weten we dat het schilderij bij de op 14 september 1940 door Alois Miedl opgerichte ‘Kunsthandel voorheen J. Goudstikker NV’ was en dat het op 17 oktober 1940 aan de Duitse Rijkskanselarij werd verkocht. Verder staat op de achterkant nog NK1517, het naoorlogse inventarisnummer dat het schilderij in Nederland kreeg, en andere etiketten die laten zien hoe het werk terug naar Nederland kwam.
Maar wie waren voor 1940 de eigenaren van Gezicht op Rhenen? Veilingcatalogi geven indicaties. Het schilderij was van 1938 tot 1940 bij kunsthandel Katz en daarvoor was het op een veiling in Nice. Onbekend is echter wie de inbrenger op de Franse veiling was, zeker is dat het uit een particuliere collectie komt. Een andere bron vertelt ons dat kunsthandel J.F. Minken het op enig moment in de jaren dertig had. De voorletters zouden voor Johannes Franciscus staan. Maar wie was deze Minken en hoe handelde hij? Uit bronnen blijkt dat hij ook wel F.H. Minken genoemd werd. We weten dat hij in Amsterdam en in Londen handelde, zijn kunsthandel in 1936 opgeheven werd en hij midden in de oorlog naar Engeland verhuisde, maar verder komen we helaas niet. Het vermoeden bestaat dat deze Minken na zijn opheffing als inkoper voor kunsthandel Katz werkte, maar dit is niet zeker. Daarom de oproep aan u: weet u iets over de vroegere herkomst van dit schilderij of over J.F. Minken? Laat het ons weten!
Hulp gezocht
Een team herkomstonderzoekers bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) werkt aan hernieuwd en aanvullend herkomstonderzoek van objecten in de Nederlands Kunstbezit (NK)-collectie. Ook maken ze de onderzoeksresultaten digitaal toegankelijk en ontsluiten relevante informatie en data op een duurzame wijze. Deze impuls brengt de objecten beter in beeld. Heeft u meer informatie over de herkomst van Gezicht op Rhenen (1652) van Jan van Goyen (NK1517)? Neem dan contact met ons op via restitutie@cultureelerfgoed.nl.
Deze blog is geschreven door Liza Lebedeva, herkomstonderzoeker bij de RCE.