Henri van de Velde, Engel der wrake, 1942
Weblog
Even is hij te zien. Na meer dan zeventig jaar hangt hij één weekend van 28 tot en met 30 maart 2014 in de Amsterdamse kunstenaarssociëteit Arti et Amicitiae: de Engel der wrake van de Henri van de Velde (1896 - 1969), niet te verwarren met de Belgische kunstenaar Henry van de Velde. Het uit 1942 daterende doek was een van de eerste aankopen van de 'leider' van de afdeling Beeldende Kunsten van het Departement van Volksvoorlichting en Kunsten.
Het schilderij toont een waar staaltje heroïsche oorlogssymboliek, een engel met een weegschaal waarop een banderol met de tekst 'o ijdel en verwaten Londen / gewogen en te licht bevonden'. De tekst is een waarschuwing en betekent: je bent niet goed genoeg gebleken of het gaat verkeerd met je aflopen. De uitdrukking gaat terug op het Bijbelboek Daniël (5:25) waarin de Joodse balling Daniël uitleg moet geven van de tekst 'menee tekeel', wat de bedreiging inhoudt
En zie! Op de achtergrond links staat het brandende Londen met de weliswaar nog net niet door het vuur aangetaste kathedraal Saint Paul. Het schilderij verwijst naar de toekomst van Engeland als het zich blijft verzetten tegen de Duitsers. Het zal in vlammen opgaan voordat het wordt veroverd. Na zijn aankoop in het tweede oorlogsjaar verdween het werk in het rijks depot om er ter gelegenheid van de promotie van Claartje Wesselink (28 maart 2014), docent aan de Universiteit van Amsterdam, voor een paar dagen uit te komen.
Wesselink onderzocht in haar boek Kunstenaars van de Kultuurkamer. Geschiedenis en Herinnering de receptiegeschiedenis van het werk van drie kunstenaars die in de oorlog 'fout' waren geweest: Pyke Koch, Johan Polet en Henri van de Velde. Van alle drie bezit de Rijksdienst werk; van Van de Velde slechts twee schilderijen, een stilleven met brood en een bierkruik voor een boerderij en deze engel. De afdeling Beeldende Kunsten van het Departement heeft in de oorlogsperiode ongeveer 700 werken van ongeveer 400 kunstenaars gekocht of gekregen. Die werken zijn altijd in de rijkscollectie gebleven. Van de Velde kwam in 2007 in het nieuws omdat het Rijksmuseum na jarenlange onderhandelingen (over de prijs) zijn schilderij De nieuwe mensch (ca. 1937) kocht, dat tijdens de oorlog op de werkkamer van Anton Mussert hing en nog tot 5 mei in de Kunsthal in Rotterdam is te zien.
De engel was lange tijd eigenlijk alleen bij het personeel van de Rijksdienst bekend. Hij stond niet vermeld in de prestigieuze aanwinstencatalogus van het ministerie uit 1965 en werd in een standaardwerk over kunst tijdens de bezetting als 'waarschijnlijk vernietigd' afgebeeld. In de jaren 80 van de vorige eeuw werd hij angstvallig in het depot gehouden en mocht niet worden uitgeleend. Weggeschreven uit de geschiedenis. Foute kunst van een foute kunstenaar? Hij zal volgend jaar langer te zien zijn op een grote overzichtstentoonstelling van oorlogskunst in het Museum Arnhem. Andere werken uit de oorlogsjaren zullen begin januari 2015 te zien zijn in het Erfgoedlab van de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam.