Staatsieportretten
Weblog
Het maken van een staatsieportret van onze koning gaat niet zonder slag of stoot. Bereikten de winnaressen (Iris van Dongen, Rineke Dijkstra en Femmy Otten) zonder vuiltje aan de lucht het achtuurjournaal, de landelijke dagbladen publiceerden de rimpelingen in de vijver. "Regelrecht jatwerk", "gebrek aan creativiteit", "principeding", "excuses aanbieden", de uitspraken liegen er niet om.
Ze zijn afkomstig van fotograaf Koos Breukel, die op verzoek van de Rijksvoorlichtingsdienst in 2013 een foto van Willem-Alexander maakte. De Mondriaanstichting had twaalf kunstenaars uitgezocht om een schetsontwerp te maken en Van Dongen koos daarvoor de foto van Breukel. Die verwijt Iris van Dongen dat ze hem had moeten vragen of ze zijn foto van de Koning mocht gebruiken. Van Dongens verweer dat zij de foto slechts heeft gebruikt om de jury te laten zien dat zij Willem-Alexanders gelijkenis tekenen kon, om zo de opdracht binnen te halen vindt Breukel "gesubsidieerd plagiaat" (De Volkskrant, 21 januari 2014).
Nu is het altijd al gehannes met koningsportretten. In 1937 schilderde Piet van der Hem de huwelijksinzegening van koningin Juliana en prins Bernhard, een rijksaankoop uit hetzelfde jaar en sinds 2003 in Paleis Het Loo in Apeldoorn. Bij de kritiek dat het een weinig geslaagde afbeelding was klaagde de bekende portrettist in alle toonaarden dat ze hem dan maar niet naar een foto hadden moeten laten schilderen, maar aanwezig hadden moeten laten zijn op het moment suprême.
Dan is er de rijmprent uit 1948 van Piet Worm met tekst van Bertus Aafjes voor het vijftigjarig jubileum van koning Wilhelmina waarop haar naam fout was geschreven. Worm had nog wel op vijftig exemplaren, waaronder die voor Hare Majesteit en de Minister, de naam kunnen verbeteren maar niet op de 631.000 stuks die aan de Nederlandse schoolkinderen zouden worden uitgedeeld; nu te zien in de prentenkabinetten van het Rijksmuseum Amsterdam en de universiteit van Leiden
Een portret uit 1980 van de kersverse koningin Beatrix door Anton Verheij (1938) zou zelfs even heel Nederland bezig houden. Volgens het Algemeen Dagblad (7 april 2013) verwijderde de rijksoverheid het vanwege 'teveel ophef' uit de raadszaal van Wolvega en stopte het in 'een depot', maar volgens het inventarisatiesysteem van de Rijksdienst is het gewoon verworven via de Beeldende Kunstenaarsregeling. Freek de Jonge zou het portret – en de kunstenaar – in een conference op de korrel hebben genomen. Het werk, in kielzog van de winnende ontwerpen voor het huidige staatsieportret, recent getoond op het journaal in kwestie, zou zich volgens de voice over 'terecht' in een depot bevinden. Het werd verleden jaar uitgeleend aan een tentoonstelling in Museum Gouda over de kunstenaarsgroep De Distel, waarvan Verheij deel uitmaakte.
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed bezit vele (staatsie)portretten van het koningshuis, onder anderen de vrolijke zeefdruk in rood, wit en blauw van Beatrix met hoed door Carla Logman-Rodenberg (nu in het prentenkabinet van het Rijksmuseum), het zwart-witte 'frontaal borststuk in regenjas' van Marte Röling dat voorheen in het gebouw van de Raad van State hing evenals het prachtige portret van Herman Gordijn uit 1982. Zijn er diverse foto's, schilderijen en beelden van prinses Beatrix, ook van haar moeder en grootmoeder zijn vele beeltenissen gemaakt, de een geslaagder dan de ander, de een door een meer bekende kunstenaar dan door een ander.
De twaalf schetsen, waaronder de gewraakte van Iris van Dongen, voor het nieuwe staatsieportret van de Koning hangen tot en met 15 april in het Rijksmuseum in Amsterdam.