De Alphen: de poort naar een onontdekt verleden?
Weblog
Het is vroeg in de ochtend op 15 september 1778 wanneer de haven van Willemstad (Curaçao) wordt opgeschrikt door een reeks luide knallen. De lucht vult zich met een regen van houtijzer en menselijke lichaamsdelen. Matrozen op verschillende schepen springen uit paniek overboord. Anderen zien dat het niet hun schip is dat ontploft, maar dat het om het fregat de Alphen gaat. Van de 227 man aan boord van dit oorlogsschip, vinden zo’n 204 mensen de dood. Wat er precies is gebeurd? Tot op de dag van vandaag blijft het een mysterie. Een mysterie waardoor de Alphen het bekendste scheepswrak van Curaçao is geworden. Wat vertelt dit schip ons? En wat ligt er daar nog meer verborgen op de Caraïbische zeebodem?
Het verhaal van de ontploffing van de Alphen spreekt tot de verbeelding. En misschien is dat wel de voornaamste reden voor het Instituut voor Archeologie en Antropologie van de Nederlandse Antillen (AAINA) geweest om destijds in 1987 een archeologisch onderzoek te starten naar restanten van het schip. Op een diepte van 20 meter en verspreid over een gebied van zo’n 130 meter worden talrijke onderdelen van het scheepswrak gevonden. Van ijzeren kanonnen tot aan glas en keramiek. Ook het wrak zelf wordt ontdekt, al is het in slechte staat.
In de jaren die volgen begint het AAINA met opgravingen van het wrak. Werk dat de particuliere stichting voor Mariene Archeologie van de Nederlandse Antillen in 2000 voortzet. Zo’n 10.000 artefacten worden geborgen, hersteld en geanalyseerd. Een deel hiervan is nu onderdeel van een permanente tentoonstelling in het Maritiem Museum op Curaçao.
[Tekst gaat verder onder de afbeelding]
Wat vertelt dit schip ons over ons verleden?
Door de tentoonstelling blijft de herinnering aan de ontploffing van de Alphen levend. Maar dat niet alleen: De Alphen vertelt ook iets over het leven en over de tijdsgeest van toen. Zo is dit oorlogschip gebouwd voor de piratenjacht. Met een bemanning van 230 man en een bewapening van zo’n 36 kanonnen van verschillende formaten, bestrijdt ze 10 jaar lang met succes de piraterij aan de Barbarijse kust, in Noord-Afrika. Ook staat ze Nederlandse koopvaardijschepen bij die in West-Indië belaagd worden door piraten en kapers. In haar laatste jaren krijgt ze de opdracht te patrouilleren langs de kust van Suriname waar Engelse kapers actief zijn.
De Alphen heeft een duidelijke opdracht. Het is haar taak om de lucratieve handel van Nederland te beschermen. En hoewel er geen directe bewijsvoering voor is, is het goed mogelijk dat daar ook de slavenhandel bij hoort.
Beschermen en beheren van cultureel erfgoed onder water
De Alphen is een van de weinige tot op heden ontdekte scheepswrakken in Curaçao en dat terwijl het eiland en haar hoofdstad Willemstad – dat op de Werelderfgoedlijst staat – een rijke maritieme historie kent. Het vermoeden is dan ook dat er veel meer op de zeebodem moet liggen. Al die scheepswrakken dragen een veelvoud aan verhalen met zich mee over verbinden, over vechten, over handel en over slavernij. Scheepswrakken die een verleden met zich meedragen dat verteld moet worden. Maar hoe zorg je ervoor dat de samenleving van Curaçao weet heeft van deze onderwaterwereld? En hoe bied je hen - en de opeenvolgende generaties - de kennis en kunde om dit maritieme erfgoed op de juiste manier te conserveren en te beschermen? Dat doen we door het erfgoed zichtbaar te maken in musea, boeken, films, maar vooral in de hoofden – het collectieve geheugen – van de mensen zelf. Met het draagvlak dat hierbij ontstaat, hebben overheden het mandaat om erfgoed beter te beschermen en ontstaat er door kennisvergroting en training ook de capaciteit om dit op een goede manier uit te voeren.
In 2001 werd de UNESCO-conventie inzake de bescherming van cultureel erfgoed onder water aangenomen. Ieder land afzonderlijk moet kijken of ze dit ratificeert en hoe ze dat dan in de wetgeving implementeert. In navolging van deze conventie hebben het programma Maritiem Erfgoed Internationaal (MEI) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) en de UNESCO wereldwijd regionale cursussen aangeboden in het beheer en de bescherming van cultureel erfgoed onder water. Een begeleidend handboek voor de Caraïben en Latijns-Amerika is gecoördineerd door de RCE en in 2021 gepubliceerd.
[Tekst gaat verder onder de afbeelding]
Kennis vergroten en samenwerking versterken
Met deze handleiding wil het Internationaal Programma voor Maritiem Erfgoed de kennis over de bescherming van cultureel erfgoed onder water vergroten, en de samenwerking in het beheer van het cultureel erfgoed onder water op regionaal en mondiaal niveau versterken. Eind 2022/begin 2023 zal de UNESCO-conventie inzake de bescherming van het cultureel erfgoed onder water in het hele koninkrijk der Nederland worden geratificeerd. Een belangrijke mijlpaal. Want daarmee komt het belang van opleiding en kennisuitwisseling over maritiem cultureel erfgoed ook bij de Nederlandse eilanden in de Caraïben hoog op de agenda te staan.
De Alphen kan een belangrijke rol innemen in de vergroting van het draagvlak voor een beter beheer. Niet alleen, omdat het wrak en de objecten die eruit zijn gekomen tot de verbeelding spreken en binnen handbereik liggen in een museum, maar ook omdat het laat zien wat voor moois er allemaal op de bodem van de zeeën ligt. En dat wij daar met uiterste voorzichtigheid mee om moeten gaan. Voor de toekomst, voor deze generatie en de volgende.
Meer weten?
Meer weten over de geschiedenis van scheepswrak de Alphen? Informatie over dit scheepswrak en vele andere Nederlandse scheepswrakken vind je op de website Maritime Stepping Stones.