De Braak: de kameleon onder de scheepswrakken
Weblog
Gevaren onder Nederlandse en Engelse vlag, de wereld gezien van Indonesië tot aan het Caraïbisch gebied en uiteindelijk gezonken voor de kust bij Delaware (VS) in 1798. Als het schip De Braak een mens was geweest had je het met recht een wereldburger kunnen noemen. Een die getuige is geweest van veel verschillende gebeurtenissen, culturen en ontwikkelingen. En een die in de loop van de tijd de nodige veranderingen heeft ondergaan.
Er is iets bijzonders gebeurd met De Braak: dit houten oorlogsschip is namelijk in gebruik geweest door twee marines: de Nederlandse en de Engelse. Hoe dat kan? Het lijkt erop dat De Braak een tastbaar overblijfsel is van een fenomeen dat vaker voorkomt in de tweede helft van de 18e eeuw: het schip wordt geconfisqueerd. In dit geval confisqueren de Engelsen het schip van de Nederlanders in 1795, vlak nadat de Nederlandse Republiek is ingenomen door de Fransen.
Deze gebeurtenis maakt dat De Braak een dubbele nationaliteit krijgt en uiteindelijk gedeeld cultureel erfgoed wordt. Maar waar haar wieg oorspronkelijk heeft gestaan? Dat blijft een mysterie. Een mysterie dat onderzoekers van het programma Maritiem Erfgoed Internationaal (MEI) van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) graag willen oplossen.
Experimenteel
Terug naar het moment waarop de Engelsen De Braak confisqueren. Het schip – toen nog HSM de Brak geheten, een Nederlands synoniem voor jachthond (beagle) vanwege haar kleine en snelle karakter – wordt omgedoopt tot HMS Braak, volledig leeggehaald en voorzien van een complete make-over. Zo veranderen de Engelsen bijvoorbeeld de tuigage (alle onderdelen, zoals de zeilen, die nodig zijn om een schip met behulp van windkracht voort te duwen) en de kanonnen. Met die veranderingen hebben de Engelsen een duidelijk doel voor ogen: de vuurkracht en zeilcapaciteit van dit kleine schip optimaliseren. Dat maakt haar een experimenteel schip voor de Engelsen. Niet voor niets staat de laat 18e eeuw dan ook bekend als een periode waarin het zeilschip technisch gezien op zijn toppunt is als geavanceerde machine.
[Tekst gaat verder onder de afbeelding]
Van Willemstad tot Delaware
In de periode dat het schip dienstdoet in de Nederlandse marine (1781-1795) heeft De Braak al aardig wat van de wereld gezien. Zo is ze aanwezig bij de verdediging van Willemstad (Curaçao) tegen de Fransen in 1793. En krijgt ze eind 1794 de opdracht om een konvooi Oost-Indiëvaarders naar Nederlands-Indië (Indonesië) te escorteren. Eenmaal in dienst van de Engelse marine wordt ze ingezet om de Engelse koopvaardijvloot te beschermen. En in de jaren die volgen slaagt het schip erin een aantal schermutselingen en stormen op zee te overleven.
In maart 1798 heeft haar – blijkt later – laatste reis de Virgina Capes als eindbestemming. Ze krijgt de opdracht een groep schepen met handelswaren te begeleiden naar Delaware Bay. Tijdens het zeilen voor de Azoren raakt de Braak echter gescheiden van de rest van de vloot wanneer ze het bevel krijgt een Franse kaper af te weren die hun konvooi nadert. Dit en een naderende storm zorgt ervoor dat het schip 7 weken lang alleen ronddobbert op open zee.
De legende
In die periode komt ze een Spaans koopvaardijschip op het spoor. De Braak confisqueert het schip en met zo'n £ 160.000 aan prijzengeld aan boord arriveert ze uiteindelijk op 25 mei 1798 in Delaware Bay. Kort na aankomst doet een sterke en felle wind het schip kantelen. De Braak zinkt met 35 bemanningsleden en twaalf Spaanse gevangenen aan boord.
Een gezonken schip waar zich een schat aan boord bevindt van misschien wel 500 miljoen dollar. Het wordt steeds mooier en dat maakt het schip tot een legende en gewild object voor schatgravers en gelukzoekers. Het verklaart waarom er in de loop van de tijd meer dan 30 pogingen worden gedaan om het schip te vinden; allen zonder resultaat. Totdat het de Amerikaanse bergingsmaatschappij Harvey Harrinton's Sub-Sal Inc. in 1984 lukt het schip te lokaliseren aan de hand van sonarapparatuur.
Abandoned Shipwrecks Act
Een 2 jaar durende bergingsinspanning volgt waarbij er zo’n 26.000 voorwerpen gevonden worden; van wapens tot aan scheepsbeslag. De manier waarop het bedrijf te werk gaat, is echter niet om naar huis te schrijven. Alles wat niet als financieel waardevol wordt beschouwd wordt letterlijk weer overboord gegooid en in de hoop dat de buit in de romp zit, besluiten de bergingsdirecteuren zelfs om dat gedeelte naar de oppervlakte te tillen. Zonder resultaat, want de schat vinden ze niet. De actie richt zelfs aanzienlijke schade aan het wrak aan. Dat geldt zowel voor de romp als delen van het wrak die op de zeebodem achterblijven.
Voor maritiem archeologen reden genoeg om de zaak aanhangig te maken bij het Amerikaanse Congres. Met resultaat: in 1988 komt er een wet – de Abandoned Shipwrecks Act (ASA) – die voorschrijft dat een gevonden scheepswrak eigendom wordt van de staat waarin het wrak gevonden is. Daarmee verbiedt het schatzoekers en bergers om een wrak zonder overheidstoestemming te bergen. Hierdoor worden scheepswrakken beter beschermd.
[Tekst gaat verder onder de afbeelding]
Historisch onderzoek
Delen van de romp samen met meer dan 20.000 artefacten vinden uiteindelijk een thuis in het Zwaanendael Museum in Lewes. In 2018 reist een onderzoeker namens het programma MEI van de RCE af naar het museum om de overblijfselen van het scheepswrak te onderzoeken. Er zijn namelijk bronnen die zeggen dat de Brak oorspronkelijk gebouwd was in Engeland. Dit zou met dendrochronologisch onderzoek kunnen worden bevestigd of uitgesloten. Ook kijkt de onderzoeker naar aanpassingen die op latere tijd zijn gedaan aan het schip: tijdens de lange levensduur en tijdens de transitie van Nederlands naar Engels.
Maar helaas, ook dit historische onderzoek biedt geen eenduidig antwoord. Tot op de dag van vandaag is dus niet met zekerheid vast te stellen waar de wieg van De Braak heeft gestaan. En daarmee blijft dit schip de kameleon onder de scheepswrakken.
Meer weten?
Meer weten over de avonturen die dit scheepswrak heeft beleefd? Informatie over De Braak en vele andere Nederlandse scheepswrakken vind je op de website Maritime Stepping Stones.