De zoektocht naar Nederlandse scheepswrakken in Cubaanse wateren
Weblog
Door de Spanjaarden werd hij ook wel ‘Pie de Palo’ of ‘Pata Palo’ genoemd, naar zijn houten prothese been: Cornelis Jol, admiraal van de West-Indische Compagnie (WIC). Een onverschrokken zeeman die van de Nederlandse staat de opdracht kreeg de Spaanse Zilvervloot te kapen. Jols pogingen – drie in totaal – mislukten, maar de manier waarop hij te werk ging, liet een diepe indruk achter in Cuba en omstreken. Niet voor niets is zijn bijnaam ‘Pata Palo’ voor Spaanstaligen tegenwoordig een synoniem voor piraat en speelt Cornelis Jol nog steeds de boeman in veel Spaanse (kinder-)liedjes.
De aanwezigheid van Jol in de Spaanse taal en (kinder-)liedjes zijn verwijzingen naar het spraakmakende maritieme verleden dat Spanje en Nederland met elkaar delen. In dit geval speelt vooral Cuba een grote rol. Dit verleden is grotendeels terug te voeren naar het eerste deel van de 17e eeuw; de hoogtijdagen van de West-Indische Compagnie (WIC).
West-Indische Compagnie
De WIC was een Nederlandse handelsvereniging die in de 17e en 18e eeuw het staatsmonopolie bezat op handel en scheepvaart op Amerika en West-Afrika. Haar hoofddoel was vaste voet te krijgen op Braziliaanse bodem. Met succes, want ons land had van 1630 tot 1654 een kolonie op Brazilië. De schepen van de WIC zetten vervolgens koers richting het Caraïbisch gebied om Spaanse en Portugese schepen te kapen. Nederland had het daarbij vooral voorzien op de Spaanse zilvervloot – een konvooi van schepen gevuld met zilver en gedrukte munten – die jaarlijks vanuit de Spaanse koloniën in onder meer Mexico en Honduras via het Caraïbisch gebied richting Spanje voer.
Na een eerdere succesvolle kaping door WIC-admiraal Piet Heijn in 1628, deed ook Cornelis Jol verschillende pogingen. Maar helaas; nog voordat zijn konvooi in 1640 voor de derde keer de aanval op de zilvervloot kon inzetten, gooide een orkaan roet in het eten. Vier van zijn schepen gingen daarbij ten onder. Onderzoekers van het programma Maritiem Erfgoed Internationaal (MEI) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) proberen drie van deze schepen (Keizerin, Alkmaar en De Bul van Hoorn) nu terug te vinden.
[Tekst gaat verder onder de afbeelding]
Dutch Presence in Cuban Waters
De oorsprong van deze zoektocht ligt in het project Dutch Presence in Cuban Waters. Een onderzoek dat de twee erfgoeddiensten van Cuba en Nederland in 2014 gezamenlijk startten om de gedeelde maritieme geschiedenis tussen Cuba en Nederland in kaart te brengen. Hieruit kwam naar voren dat er behoorlijk wat Nederlands maritiem erfgoed op de Cubaanse zeebodem zou moeten liggen. Het zou gaan om ruim 20 historische scheepswrakken, waarvan het merendeel afkomstig uit de tijd van de WIC. Interessante bronnen van informatie. Want hoewel er veel geschreven is over de WIC, vertellen tastbare bronnen als scheepswrakken ons weer hele andere dingen over deze periode van de Nederlandse geschiedenis. Daarmee kan het ons een spiegel voorhouden wie wij als Nederlanders daadwerkelijk zijn.
Zeker over de dagelijkse beslommeringen aan boord van de schepen in het Caraïbisch gebied kunnen we nu meer te weten komen. De schepen zelf zeggen iets over de technische ontwikkelingen van die tijd. Bronnen als de scheepslading, handel, handelscontracten en bewapening vertellen ons meer over de handel en oorlogen die zijn gevoerd. Door persoonlijke bezittingen aan boord komen we meer te weten over de bemanning, en het kookgerei, eten en drinken geven informatie over het leven aan boord. Uiteindelijk zijn de schepen ook informatiebronnen die ons wat over onderlinge relaties tussen landen, zoals Cuba en Nederland kunnen vertellen en zo een verder invulling kunnen geven over hoe de wereld er in de 17de en 18de eeuw uitzag.
IJzeren gecorrodeerde kanonnen
In 2019 doken onderzoekers van MEI voor het eerst naar de scheepswrakken van Jol. Dat leverde een aantal interessante aanwijzingen op. Vooral de drie ijzeren gecorrodeerde kanonnen – gevonden op de plek waar hoogstwaarschijnlijk de Bul van Hoorn verging – spreken tot de verbeelding. Stel je voor: de bemanning van dit schip voor anker en in de aanslag om buit te maken op de Spaanse Zilvervloot. En dan plotseling een allesverwoestende orkaan die het schip met al zijn kanonnen tot zinken brengt. 100 van de 122 bemanningsleden vinden daarbij de dood.
Beetje bij beetje wordt zo steeds meer duidelijk over deze periode in de geschiedenis die Cuba en Nederland met elkaar verbindt. Bijzonder aan dit project is vooral ook de samenwerking met CNPC; de Cubaanse counterpart van de RCE. Niet alleen onderzoek, maar ook het uitwisselen van kennis staat hierbij centraal. Daarbij gaat het niet alleen om meer te weten komen over ons (gedeelde) verleden, maar ook over hoe we het gevonden maritiem erfgoed het beste kunnen beheren.
[Tekst gaat verder onder de afbeelding]
Meer weten over de vloot van Jol?
Meer weten over de Nederlandse wrakschepen Keizerin, Alkmaar en de Bul van Hoorn? Het programma MEI heeft een database gemaakt genaamd Maritime Stepping Stones (MaSS) waarop je allerlei verhalen over wrakken en sites onder water kunt vinden. Ook de verhalen over de scheepswrakken van Jol vind je hier terug.
Meer weblogberichten
Publicaties
-
Brochure programma Maritiem Erfgoed Internationaal
De Nederlandse overheid heeft een programma opgezet om het beheer van maritiem erfgoed in het buitenland te organiseren. Dit is ...
-
Rapportage project Dutch Presence in Cuban Waters
In dit Engelstalige rapport staat het veldwerk van 17-26 Juli 2019 door de National Council of Cultural Heritage of Cuba (CNPC) ...