Vaart ZZ 86, 7833 AD te Nieuw-Amsterdam | Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

1. Wat staat er in het rijksmonumentenregister?

In het rijksmonumentenregister staat welke onroerende zaken beschermd zijn als rijksmonument. Dat kunnen gebouwen zijn, maar ook tuinen of parken of archeologische vindplaatsen. Het register bevat de gegevens die nodig zijn om een rijksmonument te herkennen (identificeren). Dit gebeurt aan de hand van onder andere adresgegevens en kadastrale gegevens. Hier hoort ook een omschrijving van het rijksmonument bij. Deze kan kort zijn of wat langer. Beschermd is de onroerende zaak (of zaken) die expliciet in de omschrijving genoemd staat. De registeromschrijving helpt in principe alleen bij de identificatie van het rijksmonument en geeft geen uitsluitsel over de monumentale waarden of de verandermogelijkheden.

Registergegevens staan in het bovenste deel van de pagina.
Overige gegevens staan in het onderste deel van de pagina.

2. Wat is precies beschermd?

Bij gebouwde monumenten is altijd de hele onroerende zaak beschermd, dus van buiten (exterieur) én van binnen (interieur). Álle onderdelen (bestanddelen) van de onroerende zaak maken deel uit van het rijksmonument. Dit is automatisch het geval, dus het is niet nodig dat ze allemaal zijn opgesomd in de registeromschrijving.

Onder de bescherming als rijksmonument vallen de onroerende zaken die expliciet in de omschrijving zijn genoemd. Is sprake van een inleiding, een omschrijving en een waardering, dan moet de onroerende zaak in elk geval in de omschrijving zijn genoemd om beschermd te zijn. Hierop bestaat één uitzondering: als een onroerende zaak in KAPITALEN in de inleiding vermeld is maar niet in het omschrijvende gedeelte, dan is de zaak toch beschermd. Onroerende zaken die alleen in een complexomschrijving zijn genoemd, maar niet in de omschrijving van één van de rijksmonumenten waaruit het complex bestaat, zijn niet beschermd.

Wat zijn bestanddelen van een onroerende zaak?

Een bestanddeel van een onroerende zaak is ieder onderdeel dat duurzaam met de onroerende zaak is verbonden. Het bestanddeel kan niet zomaar uit de onroerende zaak worden gehaald omdat schade ontstaat of omdat de onroerende zaak dan minder goed bruikbaar is. Dit laatste is bijvoorbeeld het geval bij een deurklink. Deze kan zonder schade worden verwijderd, maar de deur kan niet meer open. Andere voorbeelden van bestanddelen zijn:

fundering en kelders;

gevels en gevelonderdelen, bijv. stoep, trap, bordes, ramen, glas en glas-in-lood;

draagconstructies zoals balklagen en de kapconstructie;

dakbedekking;

binnenmuren, bijv. van hout, steen of een ander materiaal;

interieur, bijv. plafond, wandafwerking, vloeren, trap, deur, schouw, vast meubilair, (kerk)orgel;

uitbouw, ook als deze is gemaakt na de aanwijzing als rijksmonument.

Een rijksmonument kan ook bestaan uit meerdere onroerende zaken. Denk aan een boerderij met bakhuis of aan een villa met theekoepel. Als de bescherming zich bij gebouwde monumenten uitstrekt over meerdere onroerende zaken, zijn deze allemaal genoemd in de registeromschrijving.

Bij archeologische rijksmonumenten bepaalt een kaart de omvang van de bescherming.

Dat geldt ook voor veel aangelegde rijksmonumenten, zoals een tuin of een park. Bij aangelegde monumenten worden niet alle onroerende zaken (bijv. beplanting) genoemd in de registeromschrijving, want dan wordt die veel te lang. De registeromschrijving beperkt zich dan tot de hoofdstructuur of het belangrijkste kenmerk van de aanleg.

3. Wat zijn monumentale waarden?

Bij het rijksmonument kan een lange omschrijving staan die een samenvatting geeft van de monumentale waarden van het rijksmonument. Die waarden zijn de reden waarom een onroerende zaak is beschermd als rijksmonument. In lang niet alle gevallen zijn die waarden vermeld en waar ze wel zijn vermeld is het dus geen volledige opsomming. De aanwezige monumentale waarden vormen wel de basis waarop een verbouwings- of restauratieplan van een rijksmonument wordt getoetst. Het is daarom aanbevolen om hier dan verder onderzoek naar te laten doen. Hoe dat in zijn werk gaat kunt u vinden op de Monumenten.nl.

4. Wat mag ik veranderen?

In het rijksmonumentenregister staat dus niet welke en hoe veranderingen aan het rijksmonument kunnen worden aangebracht. Voor werkzaamheden aan een rijksmonument heeft u vaak een vergunning nodig. Dit is een omgevingsvergunning en deze wordt afgegeven door de gemeente.

Er bestaan geen ‘lijstjes’ van wat wel en niet mag worden gewijzigd. Daarvoor verschillen de monumenten te veel van elkaar. Ook de plannen van eigenaren zijn zó verschillend, dat dit niet met een lijstje is op te lossen. Veranderingen zijn maatwerk en komen vaak in een dialoog tot stand. Informeer daarom bij uw gemeente. Op de website van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed kunt u lezen hoe dit proces verloopt, bijvoorbeeld in de Wegwijzer advies omgevingsvergunning.

Bekijk ook andere informatie op deze website over boerderijen, kerken, begraafplaatsen, molens, verduurzamen, zonnepanelen, interieur, bouwhistorie, natuursteen of beton enz.

Een goed hulpmiddel bij het maken van een plan en de keuzes die daarbij moeten worden gemaakt, is de restauratieladder van Stichting ERM.

Registergegevens

Monumentgegevens

Monumentnummer: 510963
Inschrijving register: 25 augustus 1998
Kadaster deel/nr: 82855/141
Internationaal kenteken: Nee
Kadastrale aanduiding: Emmen G 13341

Vaart ZZ 86, 7833 AD te Nieuw-Amsterdam

Omschrijving

Inleiding

NH kerk naar ontwerp van H.L. Winters van 1873. Eerste steen gelegd 21 april 1873. Luidklok gegoten door A.H. van Bergen 1876 (Heiligerlee). Nieuw gebouwd portaal.

Kerk is beschermd vanweg het orgel, gebouwd in 1902 door fa. L. van Dam & Zn. te Leeuwarden.

De kosterwoning dateert van 1933 en is naar ontwerp van architect H. Salomons.

De kerk zelf is eind jaren '50 verbouwd door E. Bos uit Nieuw-Amsterdam. De banken, het entreeportaal en het glas-in-lood zijn hierbij vernieuwd.

Omschrijving

Zaalkerk (mogelijk oorspronkelijk waterstaatskerk) van vijf traveeën opgetrokken in gepleisterd metselwerk. Aan achterzijde afgewolfd zadeldak met OH pannen gedekt. Houten spits.

Voorgevel deels schoon metselwerk. Entree in latere aanbouw. Roosvenster boven de entree.

Zijgevels met schijnvoegen in blokverband. Op de traveescheidingen pilasters. Per travee een rondboogvenster.

Interieur

Tongewelf, gemoderniseerd interieur.

Orgelbalkon op composiete zuilen.

Orgel

Orgel op balkon tegenover de preekstoel. Balkon en orgel zijn de enige elementen die resteren van het oorspronkelijke interieur.

De klaviatuur bevindt zich vanuit de kerk gezien in de rechter zijwand.

De kas is een van de varianten van een door Van Dam tussen 1870 en 1910 toegepast frontschema.

De inwendige structuur is zo als gebruikelijk, op de grond bevindt zich de magazijnbalk met scheppers, daarboven het walsraam en vervolgens de windlade.

De windlade heeft een chromatische indeling in twee segmenten. Vanuit de kerk gezien is de canceldeling C t/m d0/g3 t/m ds0.

De balg wordt momenteel gevoed door middel van een ventilator. Deze staat in een dubbele dempkist achter de orgelkas.

Waardering

NH kerk van cultuurhistorisch belang:

- vanwege het orgel

Overige gegevens

Oorspronkelijke functies

Hoofdfunctie	Hoofdcategorie	Subcategorie	Functie	Verbijzondering	Toelichting
Ja	Religieuze gebouwen	Vanwege onderdelen kerk	Orgel	Nederlandse Hervormde Kerk

Bouwactiviteiten

Werkzaamheid	Van	Tot	Nauwkeurigheid	Toelichting
vervaardiging	1873	1973	exact
verbouwing	1909	1909	exact	Consistoriekamer
verbouwing	1931	1931	exact	Vergaderlokaal aangebouwd
verbouwing	1955	1960	globaal	Verbouwing van de kerk

Bouwtypen

Hoofdcategorie	Subcategorie	Bouwtypen	Toelichting
Religieuze gebouwen	Kerk en kerkonderdeel	Zaalkerk

Bouwstijlen

Bouwstijl	Zuiverheid	Toelichting	Rijksmonumentnummer
Waterstaatsstijl	invloeden