Betondorp 1, 1505 SC te Zaandam | Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

1. Wat staat er in het rijksmonumentenregister?

In het rijksmonumentenregister staat welke onroerende zaken beschermd zijn als rijksmonument. Dat kunnen gebouwen zijn, maar ook tuinen of parken of archeologische vindplaatsen. Het register bevat de gegevens die nodig zijn om een rijksmonument te herkennen (identificeren). Dit gebeurt aan de hand van onder andere adresgegevens en kadastrale gegevens. Hier hoort ook een omschrijving van het rijksmonument bij. Deze kan kort zijn of wat langer. Beschermd is de onroerende zaak (of zaken) die expliciet in de omschrijving genoemd staat. De registeromschrijving helpt in principe alleen bij de identificatie van het rijksmonument en geeft geen uitsluitsel over de monumentale waarden of de verandermogelijkheden.

Registergegevens staan in het bovenste deel van de pagina.
Overige gegevens staan in het onderste deel van de pagina.

2. Wat is precies beschermd?

Bij gebouwde monumenten is altijd de hele onroerende zaak beschermd, dus van buiten (exterieur) én van binnen (interieur). Álle onderdelen (bestanddelen) van de onroerende zaak maken deel uit van het rijksmonument. Dit is automatisch het geval, dus het is niet nodig dat ze allemaal zijn opgesomd in de registeromschrijving.

Onder de bescherming als rijksmonument vallen de onroerende zaken die expliciet in de omschrijving zijn genoemd. Is sprake van een inleiding, een omschrijving en een waardering, dan moet de onroerende zaak in elk geval in de omschrijving zijn genoemd om beschermd te zijn. Hierop bestaat één uitzondering: als een onroerende zaak in KAPITALEN in de inleiding vermeld is maar niet in het omschrijvende gedeelte, dan is de zaak toch beschermd. Onroerende zaken die alleen in een complexomschrijving zijn genoemd, maar niet in de omschrijving van één van de rijksmonumenten waaruit het complex bestaat, zijn niet beschermd.

Wat zijn bestanddelen van een onroerende zaak?

Een bestanddeel van een onroerende zaak is ieder onderdeel dat duurzaam met de onroerende zaak is verbonden. Het bestanddeel kan niet zomaar uit de onroerende zaak worden gehaald omdat schade ontstaat of omdat de onroerende zaak dan minder goed bruikbaar is. Dit laatste is bijvoorbeeld het geval bij een deurklink. Deze kan zonder schade worden verwijderd, maar de deur kan niet meer open. Andere voorbeelden van bestanddelen zijn:

fundering en kelders;

gevels en gevelonderdelen, bijv. stoep, trap, bordes, ramen, glas en glas-in-lood;

draagconstructies zoals balklagen en de kapconstructie;

dakbedekking;

binnenmuren, bijv. van hout, steen of een ander materiaal;

interieur, bijv. plafond, wandafwerking, vloeren, trap, deur, schouw, vast meubilair, (kerk)orgel;

uitbouw, ook als deze is gemaakt na de aanwijzing als rijksmonument.

Een rijksmonument kan ook bestaan uit meerdere onroerende zaken. Denk aan een boerderij met bakhuis of aan een villa met theekoepel. Als de bescherming zich bij gebouwde monumenten uitstrekt over meerdere onroerende zaken, zijn deze allemaal genoemd in de registeromschrijving.

Bij archeologische rijksmonumenten bepaalt een kaart de omvang van de bescherming.

Dat geldt ook voor veel aangelegde rijksmonumenten, zoals een tuin of een park. Bij aangelegde monumenten worden niet alle onroerende zaken (bijv. beplanting) genoemd in de registeromschrijving, want dan wordt die veel te lang. De registeromschrijving beperkt zich dan tot de hoofdstructuur of het belangrijkste kenmerk van de aanleg.

3. Wat zijn monumentale waarden?

Bij het rijksmonument kan een lange omschrijving staan die een samenvatting geeft van de monumentale waarden van het rijksmonument. Die waarden zijn de reden waarom een onroerende zaak is beschermd als rijksmonument. In lang niet alle gevallen zijn die waarden vermeld en waar ze wel zijn vermeld is het dus geen volledige opsomming. De aanwezige monumentale waarden vormen wel de basis waarop een verbouwings- of restauratieplan van een rijksmonument wordt getoetst. Het is daarom aanbevolen om hier dan verder onderzoek naar te laten doen. Hoe dat in zijn werk gaat kunt u vinden op de Monumenten.nl.

4. Wat mag ik veranderen?

In het rijksmonumentenregister staat dus niet welke en hoe veranderingen aan het rijksmonument kunnen worden aangebracht. Voor werkzaamheden aan een rijksmonument heeft u vaak een vergunning nodig. Dit is een omgevingsvergunning en deze wordt afgegeven door de gemeente.

Er bestaan geen ‘lijstjes’ van wat wel en niet mag worden gewijzigd. Daarvoor verschillen de monumenten te veel van elkaar. Ook de plannen van eigenaren zijn zó verschillend, dat dit niet met een lijstje is op te lossen. Veranderingen zijn maatwerk en komen vaak in een dialoog tot stand. Informeer daarom bij uw gemeente. Op de website van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed kunt u lezen hoe dit proces verloopt, bijvoorbeeld in de Wegwijzer advies omgevingsvergunning.

Bekijk ook andere informatie op deze website over boerderijen, kerken, begraafplaatsen, molens, verduurzamen, zonnepanelen, interieur, bouwhistorie, natuursteen of beton enz.

Een goed hulpmiddel bij het maken van een plan en de keuzes die daarbij moeten worden gemaakt, is de restauratieladder van Stichting ERM.

Registergegevens

Monumentgegevens

Monumentnummer: 530322
Complexnummer: 528451 - Hembrugterrein
Inschrijving register: 27 december 2006
Kadaster deel/nr: 82639/109
Internationaal kenteken: Nee
Kadastrale aanduiding: Zaandam K 13556

Betondorp 1, 1505 SC te Zaandam

Omschrijving

Omschrijving onderdeel 31: BUSKRUITMAGAZIJN, B9-B10 (106)

Inleiding

Voormalig BUSKRUITMAGAZIJN Gebouw B9-B10 (106), onderdeel van de Artillerie-Inrichtingen, daterend uit 1914/1915. Volgens de ontwerptekening waren oorspronkelijk ook een patroonfabriek en een vuurwerkerij in het gebouw ondergebracht. B9 en B10 vormen vanaf de bouw één geheel en stonden toen geregistreerd als Gebouw 106. Het gebouw is vrij gelegen in oost-west richting. Gebouw B9-B10 maakt deel uit van het B-cluster (de B staat voor Beproeving) dat voor het merendeel bestaat uit testgebouwen voor munitie. Meer in het bijzonder hoort B9-B10 bij de naastgelegen gebouwen B11 en B12, voorheen respectievelijk bewaarplaatsen voor springstoffen en monsters. Bij het beproeven van munitie dreigde altijd ontploffingsgevaar. Om het overslaan van ontploffingen en/of brand tegen te gaan zijn bij het B-cluster aarden wallen en het zgn. Reigersbos oftewel schokbos aangelegd om losvliegend materiaal op te vangen. Dit buskruitmagazijn is zelfs aan drie zijdes omringd door een aarden wal. Meteen bij de bouw werd ook een uitvoerig netwerk van bliksemafleiders aangelegd dat moest voorkomen dat de bliksem insloeg, maar daarvan rest thans niet veel meer. De aanwezige waterlopen moesten voorkomen dat brand oversloeg en leverden bluswater.

Omschrijving

Het gebouw heeft een rechthoekige plattegrond van 10.70 x 16 meter en telt een bouwlaag maar twee zadeldaken afgedekt met bitumen. Het gebouw is opgetrokken in baksteen. De muren zijn gemetseld in staand verband. Aan alle gevels is een behoorlijke plint toegevoegd. De vensteropeningen in de gevels zijn thans dichtgemetseld. De luiken zijn verdwenen, maar de duimen zijn nog aanwezig. In de gevels zijn (recent) groengeschilderde dubbele deuren aangebracht die toegang tot het interieur verschaffen.

Het interieur bestaat uit vier rechthoekige ruimtes van gelijke grootte, die twee aan twee gelegen gescheiden worden door een centrale corridor. Opvallende elementen zijn de ventilatieluiken.

Waardering

Het voormalig BUSKRUITMAGAZIJN B9-B10 is van cultuurhistorische en - meer in het bijzonder - militair-historische waarde als uniek en gaaf bewaard gebleven magazijn voor buskruit. Het gebouw is tevens van groot belang als historisch-functioneel onderdeel van het Hembrugterrein en de Stelling van Amsterdam in het algemeen alsmede van het B(eproevings)-cluster in het bijzonder.

Dit monument maakt onderdeel uit van complexnummer 528451. Hier vindt u meer informatie over het complex en de bijbehorende monumenten.

Overige gegevens

Oorspronkelijke functies

Hoofdfunctie	Hoofdcategorie	Subcategorie	Functie	Verbijzondering	Toelichting
Ja	Verdedigingswerken en militaire gebouwen	Militaire opslagplaats	Kruithuis

Bouwactiviteiten

Werkzaamheid	Van	Tot	Nauwkeurigheid	Toelichting
vervaardiging	1914	1915	exact

Bouwtypen

Hoofdcategorie	Subcategorie	Bouwtypen	Toelichting
Verdedigingswerken en militaire gebouwen	Militaire opslagplaats

Bouwstijlen

Bouwstijl	Zuiverheid	Toelichting	Rijksmonumentnummer
n.v.t.	niet van toepassing