Registergegevens

Monumentgegevens

Monumentnummer
531835
Complexnummer
531825 - NHW-Lingesluizen bij Asperen
Inschrijving register
Kadaster deel/nr
82966/44
Kadastrale aanduiding
Herwijnen V 534
Herwijnen V 532
Herwijnen V 537
Herwijnen V 14
Asperen, Lingesluizen bij Asperen

Omschrijving

Cluster 601.

NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE

Inleiding

WESTER INUNDATIE- EN KEERSLUIS / WAAIERSLUIS en SCHOTBALKOPSLAG onder de dekking van een rond het midden van de 19de eeuw aangelegde aarden wapenplaats, die mede diende ter verdediging van het rivieracces van de Linge. Het verdedigingssysteem van de Nieuwe Hollandse Waterlinie was in de eerste plaats gebaseerd op het gecontroleerd onder water zetten van (grote) terreinoppervlakken. Gecontroleerde inundatie vergde een ingenieus systeem van waterwerken, zoals sluizen, stuwen en kanalen, waarmee het noodzakelijke peil snel en binnen nauwe grenzen gesteld en gehandhaafd kon worden. Er werden vele verschillende typen sluizen toegepast, afhankelijk van de plaats waar ze in het systeem functioneerden. Soms werden reeds bestaande scheepvaart-, uitwaterings- of keersluizen gebruikt, maar ook zijn er vele nieuwe gebouwd of bestaande (sterk) aangepast. Tot de laatste categorie behoren de inundatiesluizen bij de Wapenplaats bij Asperen. Tot de laatste categorie behoren de vier inundatiesluizen in en langs de Linge bij het Fort bij Asperen. Het betreft twee waaiersluizen in de beide Lingedijken en twee gecombineerde schutsluizen en inundatiesluizen, waarin waaierdeuren én puntdeuren. Via deze sluis kon water uit de Linge worden ingelaten ter inundatie van delen van de rivierpolders tussen de Nieuwe Zuiderlingedijk (aangelegd in 1809) en de Waal. Minstens zo belangrijk was de echter de functie als keersluis: de sluis was onder normale omstandigheden gesloten en was dan onderdeel van de linker Lingedijk. De oorspronkelijke deuren van de inundatiesluis in de zuidelijke of linker Lingedijk waren uitgevoerd in hout, maar deze zijn later - blijkens opschrift in 1924 - vervangen door ijzeren exemplaren. Deze zijn rond 2012 gerestaureerd. Waaiersluizen zijn meerdere keren toegepast als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Ze zijn rond 1800 geïntroduceerd door A.F. Goudriaan en J. Blanken Jzn. en waren voorzien van waaiervormige deuren die het via een ingenieus systeem mogelijk maakten ze tegen de stroom in en tegen hoog water in te bedienen. Dit was uiteraard van groot belang in geval van (oorlogs)dreiging. Over de sluis ligt een latere, gewapend betonnen plaatbrug.

Omschrijving

De WESTER INUNDATIE- EN KEERSLUIS / WAAIERSLUIS in de zuidelijke of linker Lingedijk ten noorden van de Wapenplaats bij Asperen is een relatief kleine, in baksteen en natuursteen uitgevoerde sluis, met aan weerszijden hellende en iets uitlopende vleugelmuren. In de beide hoofden zijn schotbalksponningen aangebracht, waartussen overkapte houten schotbalken die door middel van twee gietijzeren windwerken op- en neer bewogen kunnen worden. Ongeveer halverwege de kolk zijn aan weerszijden vrijwel kwartcirkelvormige, van een houten afdekking voorziene waaierkassen aangebracht, waarin de beide waaierdeuren kunnen worden ondergebracht. De oorspronkelijke deuren van de inundatiesluis in de zuidelijke of linker Lingedijk waren uitgevoerd in hout, maar deze zijn later - blijkens opschrift in 1924 - vervangen door de huidige ijzeren exemplaren. Behalve de waaierdeuren zijn - als borg - overkapte, houten schotbalken in de kolk geplaatst; een tweede set schotbalksponningen dateert van 1882-1883. De plaat- en vakwerkijzeren waaierdeuren kunnen door middel van twee kleinere windwerken worden bewogen. De sluis, die ook een civiele functie heeft als waterkering voor de Linge, dateert uit 1815 (voorzien van datumsteen) en behoort daarmee tot de oudste nog bestaande sluizen van dit type. De inundatiesluis / waaiersluis in de Noordelijke Lingedijk, ten noorden van het Fort bij Asperen, is vrijwel identiek met dit exemplaar. De later over de inundatiesluis gelegde betonnen plaatbrug, waarlangs in 2012 geconstrueerde houten leuningen, is van bescherming uitgesloten.

De SCHOTBALKOPSLAG aan de noordzijde van de sluis bestaat uit een uit spoorrails samengestelde, licht hellende, open berging.

Waardering

De WESTER INUNDATIE- EN KEERSLUIS / WAAIERSLUIS en de SCHOTBALKOPSLAG zijn van algemeen belang vanwege:

* Cultuurhistorische waarden als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie zoals deze is ontworpen door C.R.T. Kraijenhoff en in eerste aanleg vanaf 1815 door hem, Jan Blanken en majoor-ingenieur Willem Offerhaus is gerealiseerd en daarna door anderen gedurende ongeveer 125 jaar is versterkt en verbeterd.

* Architectuurhistorische waarden, in het bijzonder als uiting van de militair-strategische bouwkunde, die gebaseerd is op het systeem van inundatie en accesverdediging (19de eeuw).

Het betreft hier een aan de militair-strategische bouwkunde gerelateerde uiting van historische waterbouwkunde, dienende als waterinlaat en waterkering, namelijk een inundatie- en waaiersluis en een schotbalkopslag.

* Ensemblewaarde en situationele waarden als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en vanwege de functionele en fysieke samenhang met de overige onderdelen van het complex.

* Het onderdeel is vrij zeldzaam (geworden) en representatief omdat het een compleet - zij het niet meer geheel uit authentiek materiaal bestaand - voorbeeld is van een voor defensieve doeleinden gebouwde, vroeg-19e-eeuwse waaiersluis.

* Het onderdeel is tamelijk gaaf bewaard omdat (vrijwel) alle 19e- en vroeg-20e-eeuwse onderdelen van de sluis in hun samenhang herkenbaar zijn gebleven.

Dit monument maakt onderdeel uit van complexnummer 531825. Hier vindt u meer informatie over het complex en de bijbehorende monumenten.

Overige gegevens

Oorspronkelijke functies

Hoofdfunctie Hoofdcategorie Subcategorie Functie Verbijzondering Toelichting
Ja Verdedigingswerken en militaire gebouwen Fort, vesting en -onderdelen

Bouwtypen

Hoofdcategorie Subcategorie Bouwtypen Toelichting
Verdedigingswerken en militaire gebouwen Fort, vesting en -onderdelen

Bouwstijlen

Bouwstijl Zuiverheid Toelichting Rijksmonumentnummer
n.v.t.
niet van toepassing