Cluster 30. Restant inundatiesluis / damsluis / brug (Fortgracht - Ontvangstkom).

NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE

Inleiding

RESTANT INUNDATIESLUIS / DAMSLUIS / BRUG (Fortgracht - Ontvangstkom) als militair en civiel waterbouwkundig onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het verdedigingssysteem van de Nieuwe Hollandse Waterlinie was in de eerste plaats gebaseerd op het gecontroleerd onder water zetten van (grote) terreinoppervlakken. Gecontroleerde inundatie vergde een ingenieus systeem van waterwerken, zoals sluizen, stuwen, vaarten en kanalen, waarmee het peil snel en binnen nauwe grenzen gesteld en gehandhaafd kon worden. De vaarten en kanalen waren vaak reeds ter plaatse aanwezig en vergden dan hoogstens enige aanpassing. Bij het Fort De Gagel zijn verschillende waterwerken tot stand gebracht die dienden tot het nauwkeurig reguleren van de gewenste peilen van inundatievelden en fortgracht. Hiertoe behoorden in verschillende fasen schotbalkkeringen, damsluizen en een schut. Twee damsluizen vormden verbindingen tussen een rond 1880 aangelegde ontvangstkom en respectievelijk de fortgracht en de Kerkeindsche Vaart. Een derde was een damsluis die diende ter afsluiting van de Kerkeindsche Vaart. Het restant van sluis en brug bevindt zich ten noorden van het fort in de huidige Burg. Huydecoperweg en vormt een verbinding tussen de fortgracht en de ontvangstkom ten noorden hiervan. Het werk kende zowel een civiele als een militaire functie, daar het deel uitmaakte van de grens tussen polders (Binnenweg en Buitenweg, Gagel en Rozendaal) en ook tussen een inundatiekom en de fortgracht. Na een op voldoende peil komen van inundaties, werd de damsluis gesloten met twee rijen schotbalken en een kleipakket. Ontvangstkommen dienden om het kolkende water bij inlaten enigszins tot bedaren te laten komen om schade door uitschuring aan dijken en waterwerken te verminderen of te voorkomen. De oorspronkelijke brug met kering (de brug lag noordelijk naast de damsluis) is niet meer te zien daar het geheel is vervangen door een vast wegdek, maar de hoofden zijn nog in de bermen te herkennen. Er kunnen meer resten en sporen aanwezig zijn.

Omschrijving

RESTANT INUNDATIESLUIS / DAMSLUIS / BRUG (Fortgracht - Ontvangstkom) bestaande uit gemetselde hoofden met haakse en schuine vleugelmuren die van oudsher een brugdek droegen en zuidelijk hiernaast waren voorzien van schotbalksponningen voor een functie als inundatiesluis en damsluis. In de wegbermen zijn hiervan nog herkenbare resten en sporen aanwezig. Het werk dateert uit de tijd van de modernisering van het fort en de aanleg van de ontvangstkom, rond 1880.

Waardering

RESTANT INUNDATIESLUIS / DAMSLUIS / BRUG (Fortgracht - Ontvangstkom) nabij Fort De Gagel is van algemeen belang vanwege:

* Cultuurhistorische waarden als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie zoals deze is ontworpen door C.R.T. Kraijenhoff en in eerste aanleg vanaf 1815 door hem, Jan Blanken en majoor-ingenieur Willem Offerhaus is gerealiseerd en daarna door anderen gedurende ongeveer 125 jaar is versterkt en verbeterd.

* Architectuurhistorische waarden, in het bijzonder als uiting van de militair-strategische bouwkunde, die gebaseerd is op en ontstond als uitvloeisel van

- het systeem van inundatie en accesverdediging (19de eeuw) en

- de wedloop met de zich versterkende offensieve middelen ( 19de eeuw).

Het betreft hier een onderdeel dat oorspronkelijk dateert van rond 1880, namelijk een aan de militair-strategische bouwkunde gerelateerde uiting van historische weg- en waterbouwkunde, bestaande uit hoofden van een brug met annexe waterinlaat en -kering.

* Ensemblewaarde en situationele waarden als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, alsmede vanwege de functionele en fysieke samenhang met de overige onderdelen van het complex.

* Archeologische waarden vanwege de mogelijk in de bodem aanwezige resten of sporen van waterwerken.