Ruim een derde van het oppervlak van de archeologische rijksmonumenten is in eigendom van grote terreinbeherende organisaties zoals Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten. Een ander aanzienlijk deel is in handen van particulieren. Ook overheden bezitten veel archeologische rijksmonumenten. Al deze eigenaren zijn een onmisbare schakel als het gaat om de bescherming van archeologische rijksmonumenten.
Normaal of incidenteel onderhoud
Vaak behelst de zorg voor een archeologisch rijksmonument niet meer dan het te laten zitten in de bodem en er niet aan te komen. In sommige gevallen is echter wel behoefte aan het treffen van instandhoudingsmaatregelen op een archeologisch rijksmonument. Daarbij gaat het vaak om normaal onderhoud, dat zijn veelal kleinere ingrepen. In enkele gevallen is er meer nodig. Dan is er sprake van incidenteel onderhoud.
In sommige gevallen zal normaal beheer niet voldoende zijn en zijn andere maatregelen gewenst. Bijvoorbeeld het consolideren van walstructuur of een steilrand van een terp. Veelal zijn deze ingrepen ook vergunningsplichtig. In dat soort gevallen kan in overleg met de eigenaren, soms ook op initiatief van de RCE, gekeken worden welke mogelijkheden er zijn. Hoe dit verder werkt kunt u vinden onder het onderwerp Subsidie instandhouding monumenten (Sim).
Subsidieregeling instandhouding monumenten (Sim)
Om te zorgen dat rijksmonumenten op langere termijn behouden blijven, heeft de overheid een subsidieregeling in het leven geroepen, de Subsidie instandhouding monumenten (Sim). Deze subsidie betreft archeologische, groene en gebouwde rijksmonumenten.
De subsidie is voor eigenaren die normaal of incidenteel onderhoud willen doen. Komt u in aanmerking voor instandhoudingssubsidie? Dan kunt u deze jaarlijks van 1 februari tot en met 31 maart aanvragen, voor een periode van 6 jaar. Lees meer over deze subsidie in het onderwerp Subsidie instandhouding monumenten (Sim).
Onderhoudsabonnement voor particulieren
In 2025 start de RCE een proef om particuliere eigenaren van een archeologisch rijksmonument een gratis onderhoudsabonnement aan te bieden. Het gaat om het normale onderhoud van het monument dat door een uitvoerende partij wordt verzorgd. Het onderhoudsabonnement voorziet niet in de financiering van incidenteel onderhoud of conservering. Daarvoor kan instandhoudingssubsidie worden aangevraagd. Lees meer over de voorwaarden in het onderwerp Subsidie instandhouding monumenten (Sim).
December 2024: ontvangst brief RCE
Een deel van de particuliere eigenaren ontvangt medio december 2024 een brief met een uitnodiging om gebruik te maken van het gratis onderhoudsabonnement.
Enkele voorbeelden van het onderhoud* dat gedaan wordt:
het verwijderen van bramen, houtopslag
het repareren van kleine gaten
het inzaaien van gras
*Uiteraard verschilt het type onderhoud bij verschillende soorten monumenten. De onderhoudspartijen zullen geen onderhoud aan tuinen doen, maar kunnen wel adviseren over mogelijke bedreigingen voor het monument. Een voorbeeld: een boom die niet meer gezond is en dreigt om te vallen. Uiteraard in overleg en samenspraak met de eigenaar.
U bent particulier eigenaar van het archeologisch rijksmonument.
U ontvangt momenteel geen Sim subsidie voor hetzelfde archeologische rijksmonument.
Tuinonderhoud wordt niet uitgevoerd binnen het onderhoudsabonnement. Alleen werkzaamheden die het duurzaam behoud van het archeologische monument als oogmerk hebben worden uitgevoerd.
Agrarische terreinen en (delen van) rijksmonumenten die niet in bezit zijn van particuliere eigenaren vallen hier buiten. Voor agrarische terreinen gelden andere oplossingen. Niet-particuliere eigenaren kunnen gebruik maken van de Subsidieregeling instandhouding monumenten (Sim).
In de brief die u van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft ontvangen wordt u gevraagd drie vragen te beantwoorden. De antwoorden ontvangen wij graag via archeologischmonument@cultureelerfgoed.nl. Na ontvangst neemt het uitvoerende organisatie contact met u op om een afspraak te maken voor een bezoek aan uw monument(en).
Monitoren archeologische rijksmonumenten
Vanaf 2025 wordt een vervolg gegeven aan het bezoeken en inspecteren van archeologische rijksmonumenten. De RCE komt graag langs om de actuele staat van het monument vast te stellen en gaat met de eigenaar in gesprek over het behoud en onderhoud zodat dit erfgoed voor de toekomst wordt bewaard. Na de nulmeting van 2020-2021 van archeologische rijksmonumenten worden er vanaf 2025 monitorrondes gedaan door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
Het onderzoek is bedoeld om een goed beeld te krijgen van de staat van het monument zodat er op tijd gehandeld kan worden als er bedreigingen zijn.
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) begint met het monitoren van archeologische rijksmonumenten die in het bezit zijn van Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten.
Terreineigenaren ontvangen een brief van de RCE waarin om toestemming wordt gevraagd om veldonderzoek te verrichten.*
Na het indienen van uw toestemming neemt de RCE contact op om een afspraak te maken.
De afspraak:
Het veldonderzoek bestaat uit een visuele inspectie, eventueel aangevuld met boringen die met de hand worden gezet.
U hoeft niet zelf bij het onderzoek aanwezig te zijn.
*De eigenaar van een archeologisch rijksmonument is niet verplicht om dit onderzoek te laten uitvoeren.
Geen instandhoudingsplicht, wel regels voor wijzigen of aanpassen
Eigenaren (van grote organisaties tot privé grondeigenaren) zijn niet wettelijk verplicht om een archeologisch rijksmonument in stand te houden. Voor het wijzigen of aanpassen van een archeologisch rijksmonument gelden echter wel regels. Zo is er voor bepaalde maatregelen altijd een vergunning nodig. Lees meer hierover in het onderwerp Omgevingsvergunning archeologie.
Archeologisch Rijksmonumentenpaspoort
Nederland kent circa 1500 archeologische rijksmonumenten. Om eigenaren beter te informeren over 'hun' monument geeft de RCE per monument een archeologisch rijksmonumentenpaspoort uit. Er staat een korte omschrijving van de ouderdom en het gebruik van het complex. Bent u eigenaar van een monument geworden en bent u nog niet in bezit van een paspoort? Neem dan contact op via archeologischmonument@cultureelerfgoed.nl.
Contact
Heeft u vragen over het onderhoudsabonnement of het monitoren van uw archeologische rijksmonument? Neem dan een kijkje bij de veelgestelde vragen. Staat uw vraag er niet bij? Dan kunt u contact opnemen via archeologischmonument@cultureelerfgoed.nl. De RCE helpt u graag verder.
Veelgestelde vragen
Komt mijn archeologisch rijksmonument in aanmerking voor een onderhoudsabonnement?
In eerste instantie wordt er een proefperiode opgestart van twee jaar waarin de RCE probeert zoveel mogelijk archeologische rijksmonumenten die op particulier terrein liggen te onderhouden.
Er zijn wel enige beperkingen:
Archeologische rijksmonumenten die op terreinen liggen die een agrarisch grondgebruik kennen vallen hierbuiten aangezien hier andere oplossingen voor zijn.
Ook is tuinonderhoud uitgesloten. Het onderhoud is bedoeld om het monument duurzaam te onderhouden.
Ik ontvang instandhoudingssubsidie. Kom ik ook in aanmerking voor een onderhoudsabonnement?
Als u al instandhoudingssubsidie ontvangt voor het normale onderhoud aan uw archeologische rijksmonument, dan komt u niet in aanmerking voor een onderhoudsabonnement voor hetzelfde archeologische rijksmonument. Als de zesjarige periode is afgelopen waarvoor u instandhoudingssubsidie ontvangt, dan wordt u een onderhoudsabonnement aangeboden voor het normale onderhoud. Voor incidentele onderhoud of conservering kunt u wel nog instandhoudingssubsidie aanvragen. Lees meer over de voorwaarden op Subsidieregeling instandhouding monumenten (Sim).
Ik heb geen brief ontvangen, maar ik denk dat ik wel in aanmerking kom voor een abonnement. Wat moet ik doen?
Wat moet ik doen om mijn archeologische rijksmonument te laten onderhouden?
Particuliere eigenaren van archeologische rijksmonumenten die in aanmerking komen ontvangen medio december 2024 een brief van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Hierin wordt u gevraagd om toestemming te geven. Vervolgens neemt de uitvoerende organisatie die het onderhoud doet contact met u op. Zij maken met u een afspraak en vertellen wat u kunt verwachten.
Ik ben geen eigenaar meer van dit perceel, maar ik krijg toch een brief.
Wij proberen onze gegevens up-to-date te houden, maar het kan voorkomen dat er wat veranderd is. We vragen u dit aan ons door te geven via archeologischmonument@cultureelerfgoed.nl. Mocht u weten wie de nieuwe eigenaar is dan stellen wij het zeer op prijs als u het aan ons laat weten.
Wanneer komt er iemand langs voor de monitor?
De archeologische rijksmonumenten worden in verschillende cycli bezocht. Het kan enkele jaren duren voordat uw monument aan de beurt is. Als uw monument aan de beurt is dan krijgt u een brief toegestuurd waarin u om toestemming wordt gevraagd. In de brief vragen wij u middels e-mail te reageren om een afspraak te plannen.
Wat houdt de monitor in?
Er wordt een visuele inspectie gedaan om de staat van het archeologische rijksmonument vast te stellen. Hierbij wordt expliciet gekeken naar schade en bedreigingen van het monument. U kunt daarbij denken aan instabiele bomen, struikgewas of dierenholen. In sommige gevallen zal er een booronderzoek worden uitgevoerd. Hiervoor worden er enkele boringen met de hand gezet (diameter circa 7 centimeter). Deze gaten worden direct weer opgevuld.
Moet ik thuis zijn als de RCE langskomt voor het monitoren van het archeologisch rijksmonument?
In principe is het niet nodig om aanwezig te zijn bij de monitor. Ligt het archeologisch rijksmonument achter een hek of is het bewoond? Dan vragen wij u vriendelijk om dit te vermelden bij het maken van de afspraak.
Kan de monitor gevolgen hebben voor mij?
De RCE voert de monitor uit met als doel dat wij een goed beeld krijgen van de staat van uw rijksmonument(en). Op basis hiervan kunnen wij u adviseren hoe u het beste voor uw monument kunt zorgen, maar zullen u geen verplichtingen opleggen.
Ik wil niet dat de RCE langskomt voor de monitor. Kan ik weigeren?
De RCE vraagt u altijd om toestemming. Als u niet wilt dat uw monument(en) bekeken wordt dan kunt u dat aangeven. Wel is het doel om de archeologische rijksmonumenten in goede staat te bewaren voor huidige en toekomstige generaties. Het regelmatig controleren helpt daarbij. Wij gaan graag met u in gesprek om u van informatie te voorzien en hopen uw bezwaren weg te kunnen nemen.
Ik heb geen archeologisch rijksmonumentenpaspoort gekregen. Ik wil hem graag ontvangen.
