Verwachtingskaart uiterwaarden rivierengebied

De Verwachtingskaart uiterwaarden rivierengebied bestaat uit een ­kaart met onderliggende databases, basiskaarten en documentatie in rapport- en catalogusvorm, plus andere digitale bijlagen. Gezamenlijk bieden deze producten een overzicht van de in de uiterwaarden van het Nederlandse riviergebied te verwachten archeologie.

De verwachtingskaarten tonen de archeologische verwachting voor 9 opeenvolgende archeologische tijdvakken: van 9500 v. Chr. tot aan de moderne tijd. Daarnaast zijn ook kenmerkende bovengrondse cultuurhistorische elementen uit de nieuwe en moderne tijd in kaart gebracht. De kaarten laten zowel de verwachtingen zien voor terrestrische (landgebonden) archeologie op en langs de oevers van de rivieren, als voor aquatische (watergebonden) archeologie langs de waterkant in de rivier.

De kaarten bestrijken de uiterwaarden van de Bovenrijn, Waal en Merwede van Lobith tot Gorinchem, Nederrijn en Lek van de Pannerdense Kop tot Schoonhoven, Gelderse IJssel van de IJsselkop (Westervoort) tot de IJsseldelta (Kampen) en Maas en Afgedamde Maas van Mook tot Woudrichem, inclusief de Bergsche Maas. Het gebied omvat ook de door dijkverleggingen en aanleg van by-passes ontstane vergrotingen van de uiterwaarden.

Wat levert het op

De kaarten en data worden door professionele archeologen gebruikt als ingang voor prospectief onderzoek. Daarnaast worden ze door Rijkswaterstaat gebruikt voor archeologische risico-inventarisaties. Wanneer er grootschalige ingrepen in de uiterwaardzone op stapel staan (zoals de aanleg van nevengeulen, kribverlegging, dijkverplaatsingen, grind- of zandextractie), laten deze kaarten zien wat het risico is om archeologische resten aan te treffen. Op deze manier is het mogelijk om tijdig de meest geschikte onderzoeksstrategie in te zetten en in de planvorming rekening te houden met de archeologische waarden.

Gemeenten kunnen de kaarten gebruiken als aanvulling op de eigen beleids- en verwachtingskaarten en als input bij de herziening daarvan. De kaarten spelen ook een belangrijke rol bij het opzetten en uitvoeren van archeologisch onderzoek. Door het tijdspecifieke en aanpasbare karakter van de methodiek, is het mogelijk om voor iedere gekozen periode (binnen het Holoceen), een paleografisch kaartbeeld samen te stellen.

Gebruik van de kaarten

De kaarten zijn geschikt voor een brede doelgroep; van ruimtelijke beleidsmakers tot (geo)archeologische en andere professionals die zich richten op onder- en bovengrondse cultuurhistorie. De beleidsmakers zullen vooral gebruik maken van de totaalkaart, terwijl de GIS-bestanden vooral voor de wetenschappelijke professionals zijn bedoeld.

De informatie bestaat uit:

• De totaalkaart met de archeologische verwachting, een laagdrempelige variant die fungeert als totaaloverzicht, om snel een eerste indruk te krijgen van de aquatische of terrestrische verwachting in een plangebied.
• De in kaart gebrachte cultuurhistorische punt-, lijn- en vlakelementen.
• Referentielagen.
• Mogelijke verstoringen door (sub)recent grondverzet.
• Een laag met meer gedetailleerde verwachtingskaarten voor 9 opeenvolgende archeologische tijdvakken.
• Een laag historische kaarten met daarin de begrenzingen van de Kadastrale Minuutplans 1811-1832 met daaraan gelinkt de originelen in de beeldbank van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en twee versies van de historische rivierkaarten (1ste druk 1830-1960 en de 2de herziening 1914-1961).

De volledige dataset en kaarten zijn te vinden bij DANS.

Bronvermelding

Bij het gebruik van de archeologische verwachtingskaarten dient u de volgende bronvermelding te plaatsen: K.M. Cohen, S. Arnoldussen, G. Erkens, Y.T. van Popta & L.J. Taal 2014: Archeologische verwachtingskaart uiterwaarden rivierengebied. Deltares, Rijksuniversiteit Groningen & Universiteit Utrecht. Op [datum] gedownload van www.archeologieinnederland.nl.

Bij gebruik van de cultuurhistorische kenmerkenkaart de volgende bronvermeldingen: Popta, Y.T. van & S. Arnoldussen 2015: Van peilschaal tot steenfabriek. Cultuurhistorische elementenkaart uiterwaarden rivierengebied; Kuiper, E.W. 2016: Aanvulling en aanpassing dataset “Inventarisatie en digitalisatie binnen cultuurhistorie binnen uiterwaarden van het rivierengebied”. Op [datum] gedownload van www.archeologieinnederland.nl.

Door wie

Rijkswaterstaat, Ruimte voor de Rivier en de RCE zijn de initiatiefnemers van deze kaart, die in hun opdracht en onder hun begeleiding is gemaakt door wetenschappers van Deltares, de Universiteit Utrecht, de Rijksuniversiteit Groningen en Kuiper cartografie Groningen. In 2017 heeft de RCE de verschillende bronkaarten toegevoegd en de oorspronkelijke dataset met cultuurhistorische elementen daarop aangepast. De kaart maakt deel uit van de Visie Erfgoed en Ruimte, waarmee de rijksoverheid invulling geeft aan een goede omgang met het onroerend cultureel erfgoed van nationale betekenis.