Roze levensverhalen – LHBTI als erfgoed
Met het project ‘Roze levensverhalen’ krijgen LHBTI-ouderen de kans om hun verhaal te delen. De vaak pijnlijke, maar ook inspirerende persoonlijke verhalen worden gebundeld in boeken en komen in de bibliotheek van IHLIA LGBTI Heritage. Voor de ouderen is het een manier van verwerken en om gehoord te worden. Voor LHBTI-jongeren een realisatie dat dingen vroeger niet van vanzelfsprekend waren. Maar de verhalen hebben ook toekomstwaarde. Het archief met de LHBTI-geschiedenis vormt het erfgoed van de emancipatie en strijd voor acceptatie van de LHBTI-gemeenschap.
Roze ouderen een stem geven
IHLIA LGBTI Heritage in Amsterdam zet zich al tientallen jaren in voor het bewaren van de geschiedenis van lesbische vrouwen, homoseksuele mannen, biseksuelen, transgenders en intersekse personen (LHBTI). Het archief is ontstaan door een fusie tussen het Homodok, het Lesbisch Archief Amsterdam en het Anna Blaman Huis in Leeuwarden. Het archief en de bibliotheek tellen inmiddels meer dan 185.000 titels, van boeken en speelfilms tot affiches en scripties. En nu dus ook ‘Roze levensverhalen’. “Het project is ontstaan vanuit een verzoek van een zorginstelling in Den Haag”, vertelt Lonneke van den Hoonaard, directeur van IHLIA. Levensverhalen worden daar al langer gebruikt om ouderen te prikkelen en ervaringen te helpen verwerken, maar er was nog geen specialisatie voor LHBTI-ouderen. Met ‘Roze levensverhalen’ krijgen ook die ouderen de kans te vertellen over een tijd waarin homoseksualiteit nog een taboe was.
“Er worden herinneringen opgehaald, soms pijnlijk en soms van heel ver. En dat heeft tijd nodig.”
Deelnemers aan ‘Roze levensverhalen’ worden geworven door heel Nederland, soms via zorginstellingen. IHLIA probeert zo veel mogelijk diversiteit te waarborgen. De ouderen die zich opgeven, worden zorgvuldig gekoppeld aan vrijwilligers die de verhalen opschrijven. Tijdens dit proces wordt gezocht naar overeenkomstige achtergronden. “Voor transgender ouderen proberen we transgender vrijwilligers te vinden. En bij mensen met kleur is de herkenning van achtergrond van belang.” Nadat mensen aan elkaar zijn gekoppeld, vinden gesprekken plaats om uiteindelijk alles op papier te zetten. Over het algemeen duurt het proces een jaar. Het is dan ook belangrijk dat de band tussen vrijwilliger en deelnemer goed is. “Er moet wel veiligheid en vertrouwen zijn om zomaar je levensverhaal te vertellen”, benadrukt Van den Hoonaard.
De LHBTI-geschiedenis tot leven brengen
Om ouderen te stimuleren hun verhaal te vertellen, gebruikten ze in de verpleeghuizen al een standaard set kaarten met foto’s en vragen. IHLIA paste deze kaarten aan naar roze vragen, gericht op de specifieke situatie van ouderen. De kaartensets worden geregeld bijgewerkt. Door te vertellen kunnen ouderen hun gevoelens uiten. Dat is niet voor iedereen even gemakkelijk. “Je merkt dat het een zwaar traject kan zijn. Er worden herinneringen opgehaald, soms pijnlijk en soms van heel ver. En dat heeft tijd nodig.” In een enkel geval haakt een deelnemer af omdat het te heftige emoties oproept.
Het verhaal van de deelnemer wordt samen met foto’s en andere memorabilia gebundeld in een boek. De deelnemer krijgt een exemplaar. “Sommige mensen bestellen dertig boeken om uit te delen”, noemt van den Hoonaard. Alle verhalen komen in de collectie van IHLIA. Bij voorkeur wordt het verhaal ook online gepubliceerd, maar alleen met toestemming van de deelnemer. Het doel van ‘Roze levensverhalen’ is om de huidige en toekomstige generaties bewust te maken van de persoonlijke en maatschappelijke strijd die roze ouderen hebben gevoerd. Daarnaast krijgt de deelnemer de kans om, vaak voor het eerst, zijn of haar levensverhaal te delen. Het archief van IHLIA, inclusief de boeken van ‘Roze levensverhalen’, is een belangrijk stuk erfgoed. Informatie over de LHBTI-geschiedenis wordt behouden en tot leven gebracht.
Waarom past Roze levensverhalen bij het Verdrag van Faro?
Het project ‘Roze levensverhalen’ zet erfgoed in om de sociale acceptatie van LHBTI’ers te bevorderen en om huidige en toekomstige generaties te informeren én inspireren. Het archief van IHLIA is het erfgoed voor toekomstige generaties. Verhalen, foto’s en films worden verzameld en bewaard. De geschiedenis en cultuur van lesbische vrouwen, homoseksuele mannen, biseksuelen, transgenders en intersekse personen worden op deze manier behouden. Met ‘Roze levensverhalen’ krijgen de ouderen de kans om zelf hun verhaal te delen. Daarmee maken zij het erfgoed van de toekomst en verwerken zij het eigen verleden. Want nog steeds zijn er LHBTI-ouderen die zich niet gehoord of eenzaam voelen.
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Faro
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) ziet projecten en initiatieven als 'Roze levensverhalen' als voorbeeld van de Faro-werkwijze. Het Verdrag van Faro stelt niet het erfgoed maar de mens centraal en draagt als titel 'de waarde van erfgoed voor de samenleving'. De RCE is van mening dat participatie en initiatieven uit de samenleving een vanzelfsprekend onderdeel van de erfgoedpraktijk moeten zijn.