Stichting IJsselhoeven - erfgoed betekenis blijven geven

Meer dan alleen stenen

Bij de oprichting van Stichting IJsselhoeven eind 2003 ging de aandacht vooral uit naar het bouwkundig behoud van de karakteristieke boerderijen. Daar kwam al snel iets bij: verhalen. "Alleen maar een stel stenen, dat beklijft niet", zegt voorzitter Mechteld Schwartz. "Mensen willen ook begrijpen waarom je een stel stenen in de lucht wilt houden." Daarom begon de stichting op vele manieren het verhaal te vertellen van de IJsselhoeven en het landschap eromheen. Dat gebeurt onder andere met excursies, lezingen, boeken en theatervoorstellingen.

'Groene rivier' is bijvoorbeeld een theatervoorstelling op locatie over het verdwijnen van een aantal hoeven in de IJsselvallei. Die werden afgebroken vanwege het programma 'Ruimte voor de rivier' dat de Nederlandse rivierdijken en het achterland veilig moet houden. "Dat heeft heel veel verdriet opgeleverd bij mensen die hun boerderij of hun land moesten opgeven. We hebben die verhalen toen verzameld en daar is een theaterstuk omheen gemaakt", aldus Schwartz. "Dat heeft ook een functie gehad in de rouwverwerking."

IJkpunten uit het verleden

De opvallend grote IJsselhoeven zijn ontstaan in de tweede helft van de negentiende eeuw. De IJsselvallei was toen een rijke regio. Er werd graan verbouwd en daarmee werd goed verdiend. Zo is het huidige landschap ontstaan. "De boerderijen zijn ijkpunten uit het verleden", vertelt Schwartz. "De meeste liggen op een verhoging, op een oeverwal. Daarvan ben je je misschien als buitenstaander, of als je erlangs fietst, niet zo bewust, totdat een hoeve weg is. Dan zie je ineens: er klopt iets niet in het landschap."

Stichting IJsselhoeven werkt met een vaste kern van zo'n zestig vrijwilligers. Dit zijn voor een deel bewoners van IJsselhoeven, maar ook buurtbewoners die het landschap van de IJsselvallei een warm hart toedragen. Zo is een actieve gemeenschap ontstaan van mensen die deze boerderijen, hun betekenis voor het landschap en de verhalen eromheen wil behouden. De stichting zoek ook manieren om jongeren en groepen mensen waarmee nog geen contact is te interesseren voor dit erfgoed.

Pop-upmuseum en escaperoom

Het pop-upmuseum en de escaperoom zijn recente voorbeelden van manieren om mensen bij het verhaal van de IJsselhoeven te betrekken. Tijdens de IJsselbiënnale van 2017 werd op de hoeve Kolkenstein tijdelijk een museum ingericht, met als extra attractie een escaperoom. Dat trok veel nieuwe mensen. Een opvallend en onverwacht succes van het pop-upmuseum was de huiskamer. Daar konden bezoekers neerstrijken en van een vrijwilliger verhalen over de IJsselhoeven en de streek horen - vaak uit de eerste hand, want veel vrijwilligers komen uit de regio en kennen het boerderijleven uit eigen ervaring.

Gericht op de omgeving

"Maar een heel klein deel van de IJsselhoeven is een rijksmonument of een gemeentelijk monument, ongeveer tien procent. Voor ons is het niet zo belangrijk of een hoeve een monumentaal pand is. Het gaat om de beeldbepalende kwaliteiten van zo'n boerderij en wat de omgeving ervan vindt. Het hoeft niet per se een monumentaal pand te zijn", legt Schwartz uit over de manier van kijken bij Stichting IJsselhoeven. Het gaat juist om het beeld dat al die hoeven tezamen vormen. Dat is het verhaal over de streek dat de stichting levend wil houden, door samen met bewoners het gebied als geheel te beschermen.

Waarom past Stichting IJsselhoeven bij het Verdrag van Faro?

Stichting IJsselhoeven is een actieve groep vrijwilligers, die bestaat uit bewoners en sympathisanten uit de regio. Zij zetten zich in voor de beeldbepalende rol die de IJsselhoeven in het landschap van de IJssel spelen. De stichting kijkt daarbij verder dan het bouwkundige behoud of de al dan niet monumentale status van individuele boerderijen. Stichting IJsselhoeven legt sterk de nadruk op het beeld dat de hoeven tezamen opleveren en op de verhalen die erover te vertellen zijn. Daarmee neemt de stichting vanuit een coherente visie op erfgoed geheel zelfstandig het initiatief tot behoud van een uniek Nederlands landschap.

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Faro

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) ziet projecten en initiatieven als Stichting IJsselhoeven als voorbeeld van de Faro-werkwijze. Het Verdrag van Faro stelt niet het erfgoed maar de mens centraal en draagt als titel 'de waarde van erfgoed voor de samenleving'. De RCE is van mening dat participatie en initiatieven uit de samenleving een vanzelfsprekend onderdeel van de erfgoedpraktijk moeten zijn.