Hoe Zuid-Holland erfgoedparticipatie stimuleert
Via zeven historische erfgoedlijnen met een gezamenlijk verhaal over de geschiedenis van Zuid-Holland, nodigt de provincie eigenaren van erfgoed, gemeenten, musea, stichtingen, ondernemers en inwoners uit om mee te denken over hoe zij met het erfgoed in de provincie om willen gaan. De provincie brengt deze partijen samen aan ‘erfgoedtafels’, nodigt hen uit gezamenlijk ideeën naar voren te brengen, zorgt dat de binnenkomende projectvoorstellen worden getoetst aan de ambities en biedt ondersteuning bij de uitvoering. Het doel? Het erfgoed in de provincie versterken en beter toegankelijk en beleefbaar maken. Niet van bovenaf maar juist van onderaf.
Een gebiedsgerichte aanpak
Tot ongeveer 2012 had provincie Zuid-Holland een sectoraal erfgoedbeleid gericht op bescherming van monumenten en een aantal gebieden. Met de decentralisatie van monumentenzorg ontstonden meer mogelijkheden, toen de provincie een rol kreeg in de toedeling van rijksgelden voor de restauratie van rijksmonumenten. En met de Modernisering Monumentenzorg (MoMo) deed een meer gebiedsgerichte benadering zijn intrede. Tot die tijd organiseerde de provincie themajaren voor specifieke erfgoedcategorieën die weliswaar succesvol, maar niet zo bestendig waren. Na zo’n themajaar vervloog de aandacht en viel het opgebouwde netwerk weer uit elkaar. In 2013 zijn vanuit het gebiedsgericht denken de erfgoedlijnen ontwikkeld. Dit zijn zeven geografische lijnen met een gezamenlijk verhaal over de geschiedenis van Zuid-Holland, zoals de Oude Hollandse Waterlinie, de Atlantikwall en de Landgoederenzone. Binnen elke erfgoedlijn werken de deelnemers aan een gezamenlijke ambitie met als doel om de geschiedenis van het landschap en het erfgoed daarbinnen nog beter zichtbaar en beleefbaar te maken.
Hanneke Nuijten is projectleider van erfgoedlijn Landgoederenzone. “We proberen als provincie samen met alle belanghebbenden het landschap en erfgoed binnen de erfgoedlijnen zo goed mogelijk te behouden, beter te beleven en meer te benutten. We maken ze zo mogelijk voor iedereen toegankelijk en bewaren al het moois wat er te vinden is. Dat doen we eigenlijk door het stimuleren van initiatieven in de samenleving en door partijen bij elkaar te brengen”, legt Nuijten uit. Want het ontwikkelen van deze erfgoedlijnen doet de provincie niet alleen. Ook Erfgoedhuis Zuid-holland heeft hierbij een rol. Elke lijn heeft een zogenaamde erfgoedtafel met een eigen projectleider. Aan deze tafel kunnen alle belanghebbenden van dat gebied aanschuiven. Dit zijn partijen zoals overheden, musea, stichtingen, eigenaren van monumenten en inwoners.
“We proberen als provincie de landgoederen zo goed mogelijk te behouden, beter te beleven en meer te benutten.”
De noodzaak en waarde van samenwerking
De erfgoedtafels komen vier keer per jaar bij elkaar op een locatie in hun gebied. “Iedereen is welkom en kan zich opgeven. Zo ontstaat er per erfgoedlijn een heel bijzonder netwerk. Met elkaar kijken we dan hoe we het gebied kunnen verbeteren”, vertelt Nuijten. De voorgestelde projecten worden met elkaar aan de erfgoedtafel besproken. De projectleider kijkt naar de verbanden en waar ruimte is voor samenwerkingen. Ook wordt getoetst of projecten kansrijk zijn. Als ze dat niet zijn, worden ze zo mogelijk versterkt of verbeterd. Voor de uitvoering heeft de provincie middelen beschikbaar: deels rijksgelden voor restauratie van monumenten en deels eigen gelden. En daar komen verschillende initiatieven uit voort.
Steun van de provincie
Binnen de erfgoedlijn Landgoederenzone is bijvoorbeeld vorig jaar een moestuinenproject gestart door een werkgroep van vrijwillige tuinders. Hierin worden alle bestaande moestuinen, fruitmuren, kassen, orangerieën en boomgaarden bij de buitenplaatslocaties binnen de Landgoederenzone geïnventariseerd. Er wordt gekeken welke hiervan toegankelijk zijn voor bezoekers en welke locaties al actief in gebruik zijn, veelal met hulp van vrijwilligers, arbeidsparticipanten en buurtbewoners. Deze gezamenlijke aanpak werkt, meent Nuijten, en dat wil ze ook meegeven aan andere overheden: “Doe het echt met de samenleving. Dat is wat we hebben geleerd door de erfgoedlijnen. Blijf niet achter je bureau zitten maar ga kijken, praat met mensen en help initiatiefnemers. Want voor hen het is soms een enorm lastig traject met de nodige hobbels die moeten worden genomen, bijvoorbeeld bij vergunningverleningen. Doordat je als provincie achter ze staat help je ze echt.”
Waarom past Erfgoedlijnen Zuid-Holland bij het Verdrag van Faro?
Het Verdrag van Faro benadrukt de maatschappelijke en verbindende waarde van erfgoed en het belang van deelname aan erfgoed door de samenleving. Provincie Zuid-Holland stimuleert met erfgoedlijnen de samenleving eigen initiatieven te starten die bijdragen aan de ambities van de erfgoedlijn en biedt hulp aan alle betrokken partijen. Zo zorgt de provincie ervoor dat een initiatief ook een zo groot mogelijke kans van slagen heeft. Door deze aanpak van onderaf ontstaat daarnaast een waardevol netwerk, waarin kennis wordt uitgewisseld en samenwerking centraal staat.
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Faro
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) ziet projecten en initiatieven als Erfgoedlijnen Zuid-Holland als voorbeeld van de Faro-werkwijze. Het Verdrag van Faro stelt niet het erfgoed maar de mens centraal en draagt als titel 'de waarde van erfgoed voor de samenleving'. De RCE is van mening dat participatie en initiatieven uit de samenleving een vanzelfsprekend onderdeel van de erfgoedpraktijk moeten zijn.