Groningse Weiwerd wordt Brainwierde
De herbestemming van de monumentale wierde Weiwerd laat zien dat high tech en historie elkaar niet in de weg hoeven te zitten. De archeologische resten van de afgelopen 2000 jaar worden veilig onder de grond bewaard, terwijl bovengronds ruimte is gecreëerd voor kleinschalige kennisbedrijven uit de omliggende industrie.
Nieuw leven voor oude wierde Weiwerd
Weiwerd wordt herbestemd tot brainwierde – mét behoud van de historische ‘schatten’ onder de grond. Groningen Seaports, de Stichting Behoud Weiwerd, de gemeente Delfzijl en de RCE sloegen de handen ineen om de wierde nieuw leven in te blazen. Het gebied lag er jarenlang verlaten bij, nadat in de jaren 70 de meeste huizen en boerderijen waren gesloopt. Met steun van het Waddenfonds zijn de paden, heggen, wegen en watergangen inmiddels hersteld. De kavels zijn klaar voor de verkoop aan kennisbedrijven, advies- en onderzoeksbureaus en testcentra. Een uitgebreid beeld- en kwaliteitsplan met bijbehorende kavelpaspoorten laat zien hoe de geschiedenis hier in een moderne variant kan herleven.
Oude boerderijen worden flexibele werkplekken
Wat rond de jaartelling begon als een plek voor pioniers, is het ruim 2000 jaar later nog steeds. Destijds waren het boeren die hier een nieuw bestaan zochten; inmiddels is de wierde een plek voor pionierende ondernemers. Zij kunnen in Weiwerd een kavel kopen om hun toekomstdroom op te realiseren. De oude boerderijen worden ondertussen getransformeerd tot flexibele werkplekken. De herbestemming van de monumentale wierde Weiwerd laat zien dat high tech en historie elkaar niet in de weg hoeven te zitten. De archeologische resten van de afgelopen 2000 jaar worden veilig onder de grond bewaard, terwijl bovengronds ruimte is gecreëerd voor kleinschalige kennisbedrijven uit de omliggende industrie.
Archeologisch monument
“Bijna dagelijks worden er woningen door bulldozers in elkaar geramd.” Het Polygoon-journaal maakte er in 1975 een mooi item over. Het Groningse Weiwerd was het laatste dorp dat uit Nederland verdween door het letterlijk van de bodem te vagen. De wierde waarop de huizen stonden is sinds 1968 beschermd als archeologisch rijksmonument, maar lag wel pal onder de rook van het industriegebied dat bij Delfzijl werd ontwikkeld. Na enig wikken en wegen viel het besluit dat het dorp moest plaatsmaken voor de oprukkende fabrieken. Het bleek achteraf gezien niet nodig: de industrie kwam er uiteindelijk toch niet en de wierde bleef braak liggen – op vier gebouwen na die de sloophamer wisten te ontspringen.
Wierden 2000 jaar oud
Langs de Waddenkust ligt een hele rij dorpen op kunstmatige heuvels. In Friesland noemen ze het terpen, in Groningen zeggen ze liever wierden. Deze woonheuvels zijn in de loop der eeuwen handmatig opgeworpen om het wassende water buiten de deur te houden. Ze hebben klinkende namen als Wijnaldum, Firdgum, Hallum, Warffum, Godlinze. En helemaal in het oosten van Groningen ligt Weiwerd, in verschillende etappes opgehoogd sinds het begin van de jaartelling. “Dat maakt deze wierde tot een archeologische schatkamer,” zegt Jos Stöver van de RCE. “We bewaren dat bodemarchief het liefst in de grond op de plek zelf, in de hoop dat archeologen er in de toekomst nog meer informatie uit kunnen halen dan nu. Daar is het huidige beleid – behoud in situ – op gestoeld.”
Groningen Seaports
Het gebied van circa 7 hectare groot is begin jaren 70 opgekocht door het Havenschap Delfzijl, het huidige Groningen Seaports. Toen Stöver een telefoontje van het havenbedrijf kreeg over de wierde, was hij in eerste instantie op zijn hoede. Maar wat begon als een voorzichtige ontmoeting, groeide al snel uit tot een enthousiaste samenwerking. Groningen Seaports ging onder begeleiding van de RCE de uitdaging aan om iets bijzonders van Weiwerd te maken, mét behoud van het erfgoed in de bodem.
Brainwierde Weiwerd
“Wij stonden als grondeigenaren voor een dilemma,” zegt projectleider Saskia Koers. “Onze core business is het beheer van industrieterreinen. Dat is iets heel anders dan een heuvel met cultureel erfgoed onder de grond, die verpaupert als je er niets mee doet. Dat wilden we voorkomen. Tegelijkertijd moest het ook weer wat gaan opleveren. Samen met de Stichting Behoud Weiwerd hebben we bedacht hoe we weer leven in Weiwerd kunnen blazen.” De uitkomst was Brainwierde Weiwerd: een kennisdorp voor kleinschalige innovatieve bedrijven uit de industrie. Architect en stedenbouwer Paul van Bussel kreeg de opdracht een beeldkwaliteitsplan te maken dat de cultuurhistorische waarde van de plek zou respecteren en versterken en tegelijkertijd ruimte zou scheppen voor nieuwe ontwikkelingen.
Kavelpaspoorten
Zowel de gemeente Delfzijl als de RCE en Groningen Seaports waren enthousiast over de voorgenomen herbestemming. “Het vergde weliswaar veel afstemming, want onze belangen zijn verschillend,” aldus Koers. Maar er kwam een convenant waarin de partijen uitspraken om samen te werken om tot goede oplossingen te komen. En die kwamen er. Het plan gaat uit van het principe waar ooit gebouwd is, mag weer gebouwd worden. Weliswaar ondiep gefundeerd om beschadiging van het erfgoed te voorkomen, maar heipalen op de vier hoeken behoren tot de mogelijkheden. Elk te bebouwen kavel is aan een nauwkeurig booronderzoek onderworpen en heeft een eigen kavelpaspoort gekregen. Hierin staat precies hoe diep, hoog of ver je mag gaan. Stond er ooit een grote schuur, dan kan er ook weer een hoger gebouw bij. “Het mooie is dat als je je aan de voorwaarden uit dit paspoort houdt, je zonder meer een vergunning krijgt,” aldus Stöver. “Het vergt wel enig creatief passen en meten, maar dat past wel bij de doelgroep van high tech pioniers.”
Boerderijen Blaauw en Atzema als aanjager
Het voorwerk is gedaan: de kenmerkende radiaalstructuur van de wierde is hersteld, de klinkerpaden liggen er weer als vanouds bij, de gracht is uitgegraven, de waterberging en de rondweg zijn gereconstrueerd. Helaas gooide de crisis roet in het eten wat betreft de verkoop van de kavels voor bedrijfsruimte. Deze kwam langzamer op gang dan gehoopt. Maar Groningen Seaports zat ondertussen niet stil. Ze ontwikkelden twee ontwerpen voor de duurzame herbestemming van de twee oude boerderijen die de sloop overleefden. Boerderij Blauw wordt ingericht met flexibele werkruimtes en plekken voor workshops en events. Hier komt ook een horecapunt voor de hele wierde. Boerderij Atzema wordt een modern testlab om innovatieve processen uit de industrie op te schalen. Hier kunnen straks na het labstadium grotere installaties worden gebouwd en getest. Koers: “We ontwikkelen de boerderijen nu als aanjagers, om de first movers de drempel over te helpen. Hier kun je straks ervaren hoe prettig werken het in Weiwerd is. De plek is fantastisch, de omgeving bijzonder. Ik ken niet veel bedrijventerreinen waar je zo heerlijk kunt wandelen om inspiratie op te doen.”