Het rijke erfgoed in onze kustgebieden

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Overkoepelende visie op cultuurhistorie kustgebied

Door de zeespiegelstijging, de dalende bodem en erosie vermindert de veiligheid van de Nederlandse kust. De komende decennia krijgt het kustgebied daarom te maken met uiteenlopende maatregelen om de veiligheid van ons land te garanderen. Het Deltaprogramma heeft als doel een klimaatbestendig en waterrobuust Nederland in 2050. In de maatregelen en projecten ligt de nadruk op waterveiligheid, natuur en landschap. Maar ook het cultuurhistorische perspectief is relevant. Het Deltaprogramma wil de cultuurhistorische waarden van het kustgebied namelijk positief inzetten als op zichzelf staande kwaliteit en ter ondersteuning van de ontwikkelingen in het kustgebied. Hiervoor is een overkoepelende visie op de omgang met erfgoed nodig.

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft het Masterplan Kust en Erfgoed laten opstellen - een langetermijnperspectief voor ontwikkelaars in het kustgebied van Nederland. Doel is om bij de ontwikkelingen in elk gebied de cultuurhistorische waarden te verbinden met de waterveiligheidsprojecten. En ook met andere grote opgaven, zoals verstedelijking, infrastructuur en (wind)energie. 

Het Masterplan Kust en Erfgoed is geen vastomlijnde visie, maar een denkrichting om kustversterking en ruimtelijk-economische opgaven in te zetten. En zo de voor een belangrijk deel op cultuurhistorie geënte gebiedsidentiteiten langs de kust te versterken.

Door deze visie toe te passen, ontstaat een mooie, interessante kust, met uitgesproken streekeigen verschillen en met een gedifferentieerd en cultureel afwisselend vestigingsklimaat.

Kustlijn met een sterke identiteit

Hoe maak je bij kustversterking voordelig gebruik van cultuurhistorische kenmerken? Zoals het Masterplan Kust en Erfgoed laat zien, begint het antwoord op deze vraag met het inventariseren van de erfgoedrijkdom van de verschillende kustgebieden. Daarmee leg je de basis voor een andere kijk op het omgaan met de kust.

Het onderzoek bracht voor het eerst de cultuurhistorie van de kust volledig in kaart en omvatte de gehele kustzone in de 5 kustprovincies, inclusief de kustlijn van Groningen en Friesland en de randen van de Waddeneilanden. Onder de kustzone verstaan we het kustfundament van de laagwaterlijn tot de binnenduinrand en de Waddenkust.

Er is gekeken naar de invloed van de mens op de verschillende typen landschap. Elk deel van de kustzone heeft duidelijk een eigen geschiedenis. Sommige menselijke sporen zijn verdwenen onder water of zand. Andere zijn nog te zien, zoals de waterleidingduinen, vuurtorens en de bunkers van de Atlantikwall. 

Synergie van erfgoed en kustveiligheid

Vervolgens is in het Masterplan Kust en Erfgoed gekeken hoe je die culturele geschiedenis een plek kunt geven in de kustplannen. Dat kan door het erfgoed te beschermen, te benutten, door te ontwikkelen en/of beleefbaar te maken.

In het Masterplan is de cultuurhistorische koers van het kustgebied op hoofdlijnen uitgewerkt aan de hand van 4 uitgangspunten:

1. Bij het versterken van de kust moet de kenmerkende afwisseling tussen duinen, dammen en dijken het uitgangspunt blijven. 
2. De karakteristieke, fijnmazige infrastructuur moet worden behouden en versterkt.
3. De samenhang van de militaire kustverdediging (zoals de Atlantikwall) moet duidelijker worden.
4. Bij ontwikkeling en herstructurering is de eigen specifieke identiteit van kustplaatsen en eilanden het uitgangspunt.

Voor de Waddenkust, de Hollandse Kust en de Estuariumkust (Zeeland) zijn de uitgangspunten vervolgens globaal uitgewerkt. Een nadere invulling kregen Eems-Dollard, Zandvoort, Hoek van Holland en Vlissingen en Breskens. Op basis van de specifieke historische kenmerken, ambities en opgaven zijn voor deze locaties steeds de kansen beschreven voor de synergie van erfgoed en kustveiligheid.

Het Kustpact

Het Masterplan Kust en Erfgoed is in de eerste plaats opgesteld om maatregelen voor kustbescherming en erfgoed met elkaar te verbinden. Naast versterking van de kust heeft het Nederlandse kustgebied te maken met andere grote opgaven. Denk aan de aanleg van energieparken, de ontwikkeling van infrastructuur, de verstedelijking en het toerisme. 

Die druk op het gebied werd in 2016 extra duidelijk toen er maatschappelijke onrust ontstond over plannen om de Noordzeekust ‘vol te bouwen’ met appartementen en vakantiewoningen. Het maatschappelijke debat hierover leidde uiteindelijk in 2017 tot het  zogeheten Kustpact.

De RCE schreef mee aan het Kustpact. In het pact maken 60 partijen, waaronder Rijk, provincies, kustgemeenten, natuurorganisaties en de recreatiesector, afspraken over het behoud van de unieke waarden van de Nederlandse kust: openheid en rust, recreatie, voorzieningen en variatie. 

Daarnaast zijn in het Kustpact afspraken gemaakt over de bescherming van de overal nog aanwezige cultuurhistorische relicten, die de lange geschiedenis en diversiteit van onze kust laten zien. Deze afspraken zijn in de navolgende jaren verder uitgewerkt in de Nationale Omgevingsvisie en de Gebiedsagenda Kust. Zo komt een integrale en duurzame aanpak van het Nederlandse kustgebied tot stand.