Focus op kwaliteit: toekomstgericht landschapsbeheer van wederopbouwgebied Vriezenveen

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Het ruilverkavelingsgebied Vriezenveen ligt voor het overgrote deel in de gemeente Twenterand en voor een klein deel in de gemeenten Tubbergen en Almelo. Door de aard en omvang werd het Vriezenveense project het paradepaardje van de Nederlandse ruilverkaveling. De herinrichting zorgde voor een contrastrijk gebied waarin open en gesloten landschappen elkaar afwisselen. De boerderijen en erven kregen een ruime, open opzet. Een karakteristiek ontwerp volgens het adagium van de wederopbouw: 'licht, lucht en ruimte'.

Op de fiets het gebied verkennen

Nadat Vriezenveen op het lijstje kwam als een van de 30 wederopbouwgebieden van nationaal belang, wilden de provincie Overijssel en gemeente Twenterand meer over de historie en culturele waarden van het landschap te weten komen. In 2013 deed Landschap Overijssel daarom een landschapsanalyse, waarbij lokale organisaties en bewoners zijn betrokken. Onder andere met fietsexcursies is het landschap in kaart gebracht. Tijdens bijeenkomsten zijn 25 kansrijke uitvoeringsprojecten in het voormalige ruilverkavelingsgebied vastgesteld. Dit alles resulteerde in de rapportage 'Wederopbouwgebied Vriezenveen - Landschapsanalyse, kwaliteiten en inspiratie'.

Charmeoffensief

Een jaar later volgde een analyse van de wederopbouwerven in Vriezenveen, met een charmeoffensief om eigenaren van deze erven warm te maken van de unieke kwaliteiten ervan. Onderdelen hiervan waren onder andere een informatieve brochure, een expositie over ruilverkaveling en een Magnoliadag tijdens de Maand van de Wederopbouw in 2015. Zo ontstond bij het grote publiek een groter draagvlak voor de gebiedskwaliteiten en bijbehorende erven.

Op naar een duurzaam ontwikkelingsperspectief

Na deze fase van kennisontwikkeling en -deling en activiteiten was het tijd voor een duurzaam ontwikkelingsperspectief van het gebied. Een perspectief waarbij de karakteristiek en de waarden van de ruilverkaveling zowel behouden zouden blijven als een inspiratiebron zouden zijn voor ontwikkelingen. Een leidraad die zou gelden voor zowel overheden als particulieren die in het gebied aan de slag gaan. Met dit doel zijn Landschap Overijssel en het Oversticht in 2016 door de gemeente Twenterand en de Rijksdienst van het Cultureel Erfgoed gevraagd aanbevelingen te doen voor toekomstig beheer.

Investeringen in het buitengebied sturen

Net als de andere landelijke wederopbouwgebieden is Vriezenveen levend erfgoed. Het ruilverkavelingsgebied is dynamisch en in ontwikkeling. Er wordt bijvoorbeeld gewerkt aan de realisatie van een zandwinplas en een bedrijventerrein ten zuidoosten van de kern Vriezenveen. Beide zullen grote invloed hebben op de omgeving. Bij zulke ontwikkelingen moeten de erfgoedwaarden proactief beschermd én benut worden. Om te kunnen investeren met kwaliteit maakten Landschap Overijssel en het Oversticht een rapport, Ruilverkaveling Vriezenveen: Investeren met kwaliteit, dat Twenterand en omliggende gemeenten, de provincie Overijssel en particulieren veel richting en houvast geeft bij inrichtingsprojecten en beheerplannen.

Richting en houvast bij werkzaamheden

Om investeringen in het buitengebied te sturen, zijn de kwaliteiten van het gebied onderzocht aan de hand van vier thema’s: groen, wegen, waterwegen en erven. Het onderzoek leverde investeringskaarten op die per thema aangeven welke investeringen kwalitatief zullen bijdragen aan zowel behoud van het cultureel erfgoed als het versterken van de herkenbaarheid van het gebied.

Het rapport geeft een aantal voorbeelden van investeringen op verschillende niveaus. Zo is de aanleg van een natuurakker een kleine ingreep, terwijl het vervangen van eiken door lindes of een verbeterd ontwerp voor een kruispunt in de categorie grotere ingrepen vallen. Voor de vier thema’s zijn investeringsvoorstellen gemaakt. Voorbeelden van uitgangspunten hiervan op hoofdlijnen zijn:

• Groen: Het oorspronkelijke beplantingsplan is leidend bij de te maken keuzen voor de toekomst. En latere toevoegingen of wijzigingen in de beplanting voegen zich naar de oorspronkelijke, heldere ontwerpgedachte, of bouwen daarop voort.
• Wegen: Cultuurhistorisch belang moet zwaar meewegen bij de zoektocht naar verkeerskundige oplossingen.
• Waterwegen: Herkenbaarheid van de waterlopen uit de ruilverkaveling en daarvoor, ten opzichte van de later aangelegde waterlopen, is leidend.
• Erven: Herkenbaarheid van de erven uit de ruilverkaveling is leidend bij toekomstige ontwikkelingen. Dit heeft onder andere te maken met erven als groene eilanden in een open ruimte, waardoor het beeld van een kralenketting ontstaat.

Doorontwikkeling met visie en respect

De gemeente Twenterand gebruikte bij onderhoudswerk al de uitkomsten uit de landschapsanalyse uit 2013 en de afgelopen jaren zijn er erven opgeknapt volgens de verworven inzichten. Dankzij de analyse van de investeringskansen kon de gemeente nog meer rekening houden met de cultuurhistorische achtergrond van het gebied.

De gemeente Twenterand en Landschap Overijssel hebben in 2017 bovendien een subsidiebijdrage gekregen voor het maken van een wederopbouwbiografie. Hierbij lag de focus niet alleen op Vriezenveen, maar ook op de rijke historie van het nabijgelegen ruilverkavelingsgebied Vroomshoop. Bij het opstellen van deze wederopbouwbiografie werden vrijwilligers en diverse lokale partijen betrokken. De verhalen van deze wederopbouwbiografie zijn inmiddels geschreven en staan op de website van Landschap Overijssel.