Weblogbericht | 09-11-2023 | RCE-medewerker

Volgens zijn levensbeschrijving, die kort na zijn dood is opgetekend, was Martinus een Romeinse soldaat. Toen hij voor de poorten van Amiens een schaars geklede bedelaar tegenkwam, sneed hij zijn soldatenmantel in tweeën en deelde deze met de man. Later werd hij christen, stichtte het eerste klooster van de westelijke wereld en werd uiteindelijk bisschop van Tours. 

Het feest van Sint Maarten valt op 11 november, de dag van zijn begrafenis in het jaar 397. Het Sint-Maartensfeest is een bedelfeest: een speciale dag waarop armen giften kregen, wat belangrijk was aan het begin van de winter. De traditie om op Sint-Maarten langs de deuren te gaan komt daar ook vandaan. Het Sint-Maartensfeest wint de laatste jaren aan populariteit en staat op de inventarislijst van immaterieel erfgoed.

Overal in ons land vind je erfgoed dat verwijst naar de populariteit van Sint Martinus en het Sint-Maartensfeest. De architectuurhistorici van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed zochten vijf mooie voorbeelden uit.

Maastricht: hofje voor alleenstaande vrouwen

Het hofje Sint Maartenshuizen in Maastricht (Grote Looiersstraat 27), is een fascinerend monument met een sterke sociale inslag. Het complex bestaat uit 13 huisjes, speciaal gebouwd voor alleenstaande oudere vrouwen. Het hofje werd in 1715 gesticht door Helena Frencken, ter uitvoering van het testament van haar in 1713 overleden broer Martinus Frencken. Het project stond onder toezicht van stadsbouwmeester Gilles van Doyen. Vervolgens speelde Helena een actieve rol in de organisatie en bewees zich als een daadkrachtige en uitzonderlijke vrouw voor haar tijd.

Bij de entree van het hofje is nog altijd een fraai gepolychromeerd reliëf van Sint Maarten te zien. Als levend monument binnen de Maastrichtse traditie van liefdadigheid vervult het hofje nog steeds zijn oorspronkelijke sociale rol en zijn er nu seniorenwoningen gevestigd. 

Zaltbommel: intocht met legionairs

De Sint-Maartenskerk met zijn 60 meter hoge iconische toren is de trots van Zaltbommel. Rond 1500 was de indrukwekkende kerk afgerond. De bouw begon in 1435 naar ontwerpen van de Bommelse bouwmeester Gisbert Schairt. De kerk is ontworpen in de laatgotische bouwstijl. Deze stijl kenmerkt zich door het gebruik van baksteen, rijke versieringen in de vorm van nissen en balustrades, netgewelven en een toren die in de kerk is ingebouwd. De Sint-Maartenskerk is een van de toonbeelden van deze bouwstijl. Bij de Reformatie ging de kerk over in protestantse handen. Toen in de 19^de eeuw de katholieken weer kerken mochten oprichten, bouwden zij hun eigen Sint-Martinuskerk in de Bommelse binnenstad. Deze is, net als de Sint Maartenskerk, een Rijksmonument.  

Het Sint Maartensfeest in Zaltbommel zou zijn geïntroduceerd door de heer Docter uit Beverwijk, die zich in 1956 met zijn fabriek Docter Conserven in Zaltbommel vestigde. Directeur Docter was verbaasd dat de stad met zijn Sint-Maartens- en Sint-Martinuskerk géén Sint Maarten vierde. Hij organiseerde het Sint Maartensfeest via de scholen. Met lampionnen en uitgeholde suikerbieten of peeën met een kaars gaan de kinderen over straat en zingen liedjes.

In de jaren zestig en zeventig raakte het Sint-Maartensfeest langzaam in de vergetelheid. In de jaren negentig blies oud-huisarts Paul van Dijk het feest nieuw leven in. Tegenwoordig is het een groots meerdaags evenement voor de hele Zaltbommelse bevolking. Hoogtepunt vormt de intocht van Sint-Maarten op zijn paard en de aankomst met zijn legionairs in de Maartenskerk, begeleid door het orgel. De heilige deelt hier zijn mantel en gaat daarna de stad rond om appels uit te delen aan de jeugd. Tegelijk worden de klokken in de toren geluid als startsein voor de kinderen om langs de deuren te gaan. In de dagen voorafgaand aan 11 november bestaat sinds 2019 ook een pelgrimstocht langs alle zes de Sint-Maartenskerken in de Bommelerwaard.

Utrecht: Sint Maarten kijkt uit over de stad

Sint Maarten is de beschermheilige van de stad Utrecht. En dat is niet voor niets. De allereerste kerk die Willibrord, aartsbisschop der Friezen, hier in de 7^de eeuw stichtte, was al gewijd aan Sint-Maarten, net zoals alle opvolgers tot en met de grote gotische kathedraal: de Domkerk.

Tijdens de viering van Sint Maarten gingen de armen zingend met fakkels langs de deuren, bedelend om onder andere eten. Door de eeuwen heen heeft het vieren uiteraard een andere vorm gekregen. Tegenwoordig wordt tijdens Sint Maarten vooral het met elkaar delen gevierd. De Sint-Maartensviering in Utrecht behoort nu tot het Nederlands immaterieel erfgoed, met onder andere de bekende de Sint Maarten Parade.

Op de Domtoren heeft Sint Maarten een bijzonder plekje: hij staat op de vergulde windvaan boven op de toren die uitkijkt over de stad. Het huidige exemplaar uit 1907 is ontworpen door Pierre Cuypers en gemaakt door Albertus Kniep. Op het ontwerp is duidelijk een lijntekening te zien die de beeltenis beter zichtbaar maakte. In 1995 werd de windvaan opnieuw verguld, maar bleef het lijnwerk achterwege. Op dit moment wordt de Domtoren volledig gerestaureerd. Zo ook de windvaan, die was kromgetrokken en opnieuw moest worden verguld. Sinds januari 2023 staat de windvaan weer trots op de Domtoren, verguld en met lijnwerk.

Groningen: oud en nieuw komen samen

De Martinikerk, vroeger Sint-Maartenskerk en zelfs korte tijd Sint-Maartenskathedraal, is de oudste kerk van de stad Groningen. Omstreeks het jaar 1000 bevond zich al een stenen kerk aan het Martinikerkhof. In de 15^de eeuw kreeg de Martinikerk na een flinke uitbreiding zijn huidige gotisch uiterlijk met de bijbehorende grote vensters. In de kerk bevinden zich verschillende verwijzingen naar Sint Maarten. Een van de oudste is een gewelfschildering uit ca. 1480. De meest recente toevoeging is het kunstwerk van de jonge kunstschilder Egbert Modderman uit 2015, die Sint Maarten heel menselijk afbeeldde.

De Martinikerk vormt al eeuwenlang een baken in het landschap van stad en ommeland. De kerk is vernoemd naar Sint Maarten, omdat hij de schutspatroon was van het bisdom Utrecht waartoe de stad Groningen lange tijd behoorde. Sint Maarten is in het noorden een levendige traditie. In Groningen lopen de kinderen niet uitsluitend met papieren lampionnen, maar ook met voederbieten. Deze worden sinds 1988 weer uitgedeeld om kunstige lampionnen van te maken (denk ook aan de Halloween pompoenen). Hiermee wordt een lokale en eeuwenoude traditie in stand gehouden.

Maartensdijk: een kleurrijke mozaïek

In de jaren ’60 kreeg Maartensdijk – tussen Utrecht en Hilversum – een nieuwe kerk. Het eenvoudige kerkgebouw is aan de straatzijde opgesierd door een fel gekleurd mozaïek. Daarop is afgebeeld hoe Martinus zijn mantel in tweeën snijdt. Het is een barmhartig gebaar van samen delen. Het prachtige werk is van de toen nog jonge kunstenares Elly Jacoba Meyer. Zij raakte bekend dankzij meerdere opdrachten voor monumentale wandkunst in de Wederopbouwperiode. De inzegening van de kerk in Maartensdijk vond plaats op, hoe kan het anders, 11 november 1966, het feest van Sint-Maarten.