Hulp bij herkomst: Herrenloses Juden Gut
Weblog
In de blogreeks Hulp bij herkomst bespreken we deze maand Herrenloses Juden Gut. Dat zijn diverse objecten uit de Nederlands Kunstbezit (NK)-collectie waar uitgebreid herkomstonderzoek naar wordt gedaan. De NK-collectie bestaat onder andere uit objecten die na de Tweede Wereldoorlog terugkeerden naar Nederland. Denk aan schilderijen, werken op papier en toegepaste kunst zoals meubelen en keramiek. Door een flinke impuls te geven aan het onderzoek hopen we extra herkomstgegevens te vinden.
De Lippmann & Rosenthal Roofbank
Tijdens de Tweede Wereldoorlog speelde in Nederland één instantie een uitzonderlijke rol in de roof van Joods bezit. De Lippmann, Rosenthal & Co. bank, ook wel Liro of Roofbank, gelegen aan de Sarphatistraat in Amsterdam. Van origine was de bank van Joodse eigenaren en bevond zich aan de Spiegelstraat. Tijdens de bezetting van Nederland lieten de Duitsers het lijken alsof er een tweede filiaal van de bank aan de Sarphatistraat werd geopend. Maar hoewel de organisatie onder deze naam handelde, om geen argwaan te wekken bij de Joodse gemeenschap, had deze instelling niets van doen met de echte Joodse bank. De Duitse roofbank Liro ging georganiseerd te werk met het doel om geld, waardepapieren en waardevolle bezittingen van de Joodse gemeenschap systematisch te registreren, te roven en te verhandelen.
Verorderingen werden ingevoerd om de levens van Joden steeds verder in te perken. Ten gevolge van de Eerste Liro-Verordening werden Joden in augustus 1941 gedwongen om financiële vermogens over te dragen aan de Liro. In mei 1942, met de Tweede Liro-Verordening, werden Joden ook verplicht om andere waardevolle bezittingen in te leveren, waaronder kunstcollecties van allerlei aard, evenals voorwerpen van goud, platina, zilver, en edelstenen.
Een deel van deze objecten werd ingebracht zonder dat de bezetter deze onder een specifieke familie of eigenaar registreerde. Deze objecten werden vervolgens geregistreerd onder de noemer van Herrenloses Juden Gut. Het exacte aantal objecten onder deze noemer is onbekend. Een voorbeeld van Herrenloses Juden Gut binnen de NK-collectie is NK 3098, een aquarel, Jager bij de put of bij de bron door A. Schelfhout.
Objecten zonder eigenaar
Door Jager bij de put of bij de bron te onderzoeken werd op het object het nummer 7416 gevonden, een nummer dat de Liro toevoegde voor hun eigen administratie. Dit type nummer verwijst naar personen of families die hun bezittingen hebben moeten inleveren of naar Herrenloses Juden Gut. Wij hebben gepoogd de oorspronkelijke eigenaren te achterhalen, via archiefonderzoek en het onderzoek aan het object, maar dit is helaas tot op heden niet gelukt.
In de NK-collectie bevindt zich nog een NK-nummer dat tot Herrenloses Juden Gut behoort: NK312 (a-d) dat bestaat uit vier borden van Delfts geglazuurd aardewerk met florale motieven. Hoewel op de eerste drie borden (a, b en c) gegevens op de achterzijde onleesbaar waren, was bij bord d het nummer 7416/2282 zichtbaar. Nummer 2282 geeft inzicht in de omvang van de HJG-collectie die, zo blijkt, uit minimaal 2282 objecten bestaat. Helaas hebben wij deze borden niet kunnen traceren in de onderzochte bronnen, archieven en inventarissen, waardoor ook hier een oorspronkelijke eigenaar onbekend blijft.
Eigenaar blijft onbekend
Objectonderzoek en archiefonderzoek hebben ons helaas niet dichterbij de oorspronkelijke eigenaar kunnen brengen. De cruciale vraag blijft onbeantwoord: wie waren de oorspronkelijke eigenaren van deze kunstwerken en welk pad hebben ze bewandeld voordat ze bij de Liro belandden?
Herkent u deze objecten of weet u meer van de herkomst van deze objecten, neem dan contact met ons op. Ieder beetje informatie, ook van vóór de oorlog, vormt een essentieel puzzelstukje dat de weg kan wijzen naar de rechtmatige eigenaar.
Hulp gezocht
Een team herkomstonderzoekers bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) richt zich op hernieuwd en aanvullend herkomstonderzoek van objecten in de Nederlands Kunstbezit (NK)-collectie. Ook maken ze de onderzoeksresultaten digitaal toegankelijk en ontsluiten relevante informatie en data op een duurzame wijze. Deze flinke impuls aan het onderzoek brengt de objecten nog beter in beeld.
Heeft u meer informatie over deze objecten? Neem dan contact met ons op: restitutie@cultureelerfgoed.nl.
Deze blog is geschreven door Laurie Gnade, herkomstonderzoeker bij de RCE.