Hulp bij herkomst: een intrigerend interieur
Weblog
In de blogreeks Hulp bij herkomst bespreken we maandelijks één of meerdere objecten uit de Nederlands Kunstbezit (NK)-collectie waar herkomstonderzoek naar wordt gedaan. Deze collectie bestaat onder andere uit objecten die na de Tweede Wereldoorlog terugkeerden naar Nederland. Denk aan schilderijen en werken op papier, maar ook aan meubelen en keramiek. Door een flinke impuls te geven aan het onderzoek hopen we nieuwe herkomstgegevens te vinden. Deze maand een kerkinterieur van J.L.E. Morgenstern. Weet u meer over de herkomst van dit object?
Zonlicht stroomt door de hoge ramen de gotische kerk binnen. Er lopen wat mensen, die in het niet vallen bij het imposante interieur. Johann Ludwig Ernst Morgenstern (1738-1819) was gespecialiseerd in dit soort schilderijen: interieurs van bestaande en gefantaseerde kerken. Morgenstern was succesvol met zijn schilderijen. Hij bevond zich in aanzienlijke kringen in Frankfurt am Main. Zo heeft hij de jonge Johann Wolfgang von Goethe nog tekenles gegeven. Dit schilderij, dat is gedateerd op 1812, is niet groot. Toch is de herkomst ervan des te raadselachtiger. Wij weten alleen dat het tijdens de Tweede Wereldoorlog is aangekocht door de Kölnischer Kunstverein, een kunstvereniging in Keulen. Mogelijk was het schilderij afkomstig uit Nederland, maar dat is onzeker.
Speld in een hooiberg
Zoals gebruikelijk bij dit onderzoek hebben wij diverse databases en archieven doorzocht, in binnen- en buitenland. Dit kerkinterieur duikt echter niet op in de documentatie. Een paar factoren maken deze zoektocht nog complexer. Keulen is zwaar gebombardeerd, waardoor veel archieven verloren zijn gegaan. Bovendien heeft Morgenstern zoveel kerkinterieurs geschilderd, dat alleen de afmetingen een aanwijzing kunnen geven of het dit werk betreft. Maar dan nog blijft het zoeken naar een speld in een hooiberg.
Meestal kan de achterkant van een schilderij belangrijke aanwijzingen geven over de herkomst ervan. Toch is dat nu niet het geval. Op enkele nummers en de naam van de kunstenaar na is de achterzijde vrijwel leeg. Twee etiketten geven aan dat het object tot de NK-collectie behoort; deze zijn dus na 1945 aangebracht. De letters KKV duiden erop dat de Kölnischer Kunstverein dit werk heeft gehad. Maar van wie het kwam, blijft onbekend.
Tot slot kan men de vraag stellen, hoe er in de jaren dat Hitler aan de macht was tegen een kunstenaar als Morgenstern werd aangekeken. Zijn achternaam verraadt dat hij van Joodse komaf was. Was het tijdens de oorlog nog geaccepteerd zijn kunstwerken te kopen? Of gebeurde dat in het geheim?
Hulp gezocht
Een team herkomstonderzoekers bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) richt zich op hernieuwd en aanvullend herkomstonderzoek van objecten in de Nederlands Kunstbezit (NK)-collectie. Ook maken ze de onderzoeksresultaten digitaal toegankelijk en ontsluiten relevante informatie en data op een duurzame wijze. Deze flinke impuls aan het onderzoek brengt de objecten nog beter in beeld.
Heeft u meer informatie over dit schilderij (NK2024)? Neem dan contact met ons op: restitutie@cultureelerfgoed.nl.
Deze blog is geschreven door Daniël Hendrikse, herkomstonderzoeker bij de RCE.