Post 65: Tropicana, het tropisch zwemparadijs in Rotterdam
Weblog
Een flink deel van onze leefomgeving is gebouwd en aangelegd in de periode 1965-1990. Deze periode wordt Post 65 genoemd. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) onderzoekt momenteel het jonge erfgoed dat toen is gebouwd. Via verhaallijnen wordt er gekeken naar maatschappelijke ontwikkelingen waarmee deze objecten verbonden zijn. In een serie blogs zal, aan de hand van exemplarische objecten, de rijkheid van deze maatschappelijke ontwikkelingen inzichtelijk gemaakt worden.
Dit is Post 65 blog #1: Het tropisch zwemparadijs Tropicana in Rotterdam. Het hoort bij verhaallijn: Welvaart
Subtropisch wereldprimeur
Het verhaal achter Tropicana begint in 1980 in Zeewolde. Daar presenteerde Sporthuis Centrum als hoogtepunt van het hypermoderne nieuwe bungalowpark de Eemhof een wereldprimeur: een overkoepeld subtropisch zwemparadijs. De Nederlandse vakantieparken, een voorbeeld van de groeiende welvaart, hadden een nieuwe attractie nodig als een antwoord op de snelgroeiende trend van zonvakanties naar warme landen. Anders dan in een zwembad ging het bij een zwemparadijs niet om zwemmen, maar om recreëren in en om het water. Er was een golfslagbad, een lange glijbaan, solaria en sauna’s, springkussens en een bar met terras. Alle onderdelen liepen vloeiend in elkaar over met speelse vormen en een weelderige beplanting. De formule bleek een groot succes en werd in alle nieuwe Sporthuis Centrum-parken toegepast. Toen ontstond het idee om de succesvolle zwemparadijzen als grootstedelijke attractie te ontwikkelen.
Rotterdam Waterstad
De gemeente Rotterdam bleek een ideale partner. De stad zat in de jaren ‘80 door herstructureringen in de havens in een economische crisis en zocht een nieuwe identiteit. Grootstedelijke recreatie moest nieuw elan brengen. Van werkstad naar recreatieve binnenstad werd in 1985 het motto, met “Waterstad” als thema. Het gebied langs de Maasoever moest ontwikkeld worden als een integraal “toeristisch product”. Een spectaculaire waterattractie -’s werelds eerste grootstedelijke tropische zwemparadijs- paste hier perfect in. De naam Tropicana was al snel gemunt. Veel meer dan een zwembad moest Tropicana een “totaal-uitgaans-gebeuren” worden, compleet met horeca en winkels en geschikt voor alle seizoenen. Voor Tropicana werd op 600.000 bezoekers per jaar gerekend, wat in de eerste jaren ook gehaald werd.
Het Rotterdamse plan paste in een meer marktgerichte ruimtelijke ordening in Nederland, symptoom van een opkomend neoliberalisme. Ondernemersstad Rotterdam liep hierbij voorop. Het nieuwe toverwoord was recreatie. Een attractieve binnenstad was nodig voor de eigen bevolking, omdat de milieubelasting vanwege de havenindustrie zwaar was en veel bewoners het geld misten om op vakantie te gaan. Tropicana bood Rotterdammers alles wat je kan verstaan onder een tropisch paradijs (op het weer na), zoals subtropisch zwemparadijs, TropiSauna, Beauty en Thermae Center AquaSana, draaiend Restaurant La Meuse, pizzeria, pannenkoekenhuis en Bazar Tropicana, een winkelgalerij. Het watergedeelte had een golfslagbad, wildwaterbaan, buitenzwembad met panoramaterras, twee familieglijbanen en vier buisbanen, een kinderbad, een stroomversnelling, drie jacuzi’s, watervallen, een saunacentrum, een solarium in de vorm van een zonnegrot, verschillende bars, café’s en terrassen en, zwevend boven het golfslagbad, zelfs een dansvloer.
Het nieuwe toverwoord was recreatie
Subtropische bubbel in de Rotterdamse stadswoestijn
De eerdere ‘tropische baden’ op de bungalowparken waren vrijwel gezichtsloos; zelfs de koepels ginger meestal op in de bosrijke omgeving en verdwenen in een alomvattende Parc Plaza concept zelfs helemaal uit het zicht. Tropicana lag voor het eerst vrij in de stedelijke ruimte, weliswaar aan de rivier, maar van alle kanten zichtbaar. Toch is de vormgeving wel opvallend maar niet echt spectaculair. Huisarchitect van Sporthuis Centrum J. Fähmel koos niet voor een iconisch exterieur, maar ontwierp net als bij alle eerdere zwembaden vooral van binnenuit. Kijken en bekeken worden, een typisch stedelijk fenomeen, werd het hoofdthema. Anders dan bij de parkbaden was hier het uitzicht van de bezoekers op de omgeving – de rivier – belangrijk. Ook de zijgevels moesten daarom zo transparant mogelijk zijn. Die transparantie werkte vanzelfsprekend naar twee kanten. Flatbewoners en passerende automobilisten kregen een spectaculair uitzicht op het waterspektakel. Vooral in het donker was het effect van de als een fata morgana oplichtende subtropische bubbel in de Rotterdamse stadswoestijn wonderbaarlijk. Rotterdam had een nieuw icoon.
Tropische luxe met 75 palmen
Het sobere exterieur contrasteerde sterk met het weelderig-luxueuze interieur. Hier was alles in het werk gesteld om de bezoeker onder te dompelen in de totaalervaring van het subtropische zwemparadijs. In het watergedeelte gingen alle remmen los. Muziek, in elkaar overvloeiende waterpartijen met onderwaterverlichting, een aangename temperatuur en een overdaad aan weelderig exotisch groen werkten samen om de bezoeker echt het gevoel te geven van een tropische strandvakantie. Alle waterattracties waren ingebed in grote rotspartijen met grotten en tunnels, gecombineerd met een weelde aan tropische planten, die samen echt de indruk gaven van een stukje tropische jungle. Elk bad kreeg een eigen groenconcept; voor Tropicana was dat Amazone. Jean Henkens, hoofd van de plantendienst, en bedenker van het tropische concept reisde jaarlijks naar de Amazone voor de aankoop van geschikte planten. Het groenbudget voor Tropicana was anderhalf miljoen gulden. Er stonden 75 palmen (22 soorten) en 236 soorten deels zeldzame tropische planten en struiken. Het onderhoud was volledig biologisch, bestrijdingsmiddelen waren in verband met gezondheidseisen verboden.
"Bijna verdronken aan het einde van de wildwaterbaan".
“Thanks Tropicana!”
Tropicana was meteen vanaf de opening een publieksucces. Ondanks de hoge toegangsprijs, 18 gulden (zo'n 8 euro) voor vier uur zwemmen in het weekend, kwamen er in de eerste zes weken al 100.000 bezoekers, een aantal dat na ruim een jaar was opgelopen tot een miljoen. De bijzondere herinneringen van de vele Rotterdammers aan Tropicana was afgelopen jaar nog onderwerp van een uitgebreid publieksonderzoek van de regionale omroep Rijnmond. We lezen: Sommige kwamen bont en blauw thuis door de supersnelle wildwaterbaan. De ander herinnert zich vervelende puistenkoppen die vooral achter de meisjes aan zaten. En weer een ander vond er de liefde van z'n leven. Nathalie Kiers de Goeij ging op vrijdagavonden naar de zwemdisco met lasershow. Vaak in de armen van mijn toen beste vriend omdat hij veel langer was dan ik. Deze reddingsboei was een fijne, zeker tijdens het golven. Op diezelfde avonden verliefd geworden op diezelfde vriend
, schrijft ze aan Rijnmond. De twee zijn nog altijd samen. Een ander: Inmiddels 32 jaar verder, waarvan 23 jaar getrouwd, en twee mooie kinderen rijker. Thanks Tropicana!!
Veel mensen lieten Rijnmond weten dat het einde van de wildwaterbaan een spannend moment was. Je werd naar beneden gezogen en kwam nauwelijks boven.
En: Bijna verdronken aan het einde van de wildwaterbaan
. Toch schrijven de meeste van deze mensen dat ze wildwaterbaan ook fantastisch vonden.
Het einde en een nieuw begin
Maar al voor de opening waren er ernstige zorgen over de exploitatie. Die zorgen bleken al snel na de opening terecht. Ondanks voortdurende hoge bezoekersaantallen (in 1989 nog 600.000) bleken de verliezen begin 1990 opgelopen tot tientallen miljoenen. De oorzaak bleef de combinatie van torenhoge exploitatiekosten, tegenvallende horeca-opbrengsten door concurrentie van de binnenstad en steeds meer verhalen over incidenten en overlast door jongeren. Al vanaf het begin werden meestal jonge meisjes lastiggevallen in en rond het bad, maar de problemen leken te verergeren en leverden imagoschade op. Ook hiervoor was veel aandacht in 2023 in het onderzoek van Rijnmond. Het was geweldig. Tot we continu lastig gevallen werden als we alleen met de meiden gingen.
Een ander benoemt: Vooral de vervelende gappies onderaan de glijbanen, die je overal probeerden te betasten
. De reeks commentaren is ‘eindeloos’.
In 2010 ging Tropicana definitief failliet en werd het complex gesloten. Plannen voor een doorstart als evenementencomplex liepen op niets uit. Tropicana was en bleef ondanks alles geliefd onder de Rotterdammers, al was het vooral als jeugdsentiment. In 2013 startte de Rotterdamse startup RotterZwam in de kelders met het kweken van oesterzwammen voor de Rotterdamse horeca. Het was het begin van een nieuw leven. In 2015 nam BlueCity, een combinatie van lokale ondernemers in de circulaire economie, het leegstaande pand over voor 1.7 miljoen euro. Doelstelling is het bevorderen van de nieuwe circulaire economie door ondernemerschap.
Monument?
Tropicana markeert een mislukt experiment om een zwemparadijs los te maken uit zijn natuurlijke habitat van een vakantiepark en het als zelfstandig object in een stedelijke omgeving te plaatsen. Met deze wereldprimeur betrad Sporthuis Centrum voor het eerst de hypercompetitieve wereld van de grootstedelijke dagrecreatie. Tropicana is daarmee een exemplarisch voorbeeld van de marktgerichte stedelijke vernieuwing van de jaren tachtig. Architectuur is hier dan ook in de eerste plaats effectieve commerciële verleidingskunst. Zij het uiteindelijk niet effectief genoeg. Verdient Tropicana het om in enige vorm bewaard te worden, als tijdsdocument, voor de toekomst?