Hulp bij herkomst: Geheim op doek, de onopgeloste herkomst van een schilderij
Weblog
Het schilderij Landschap met vesting (1640-1660) van Abraham van Begeyn staat deze keer centraal in de blogreeks Hulp bij herkomst. In deze reeks bespreken we objecten uit de Nederlands Kunstbezit (NK)-collectie waar herkomstonderzoek naar wordt gedaan. De NK-collectie bestaat onder andere uit objecten die na de Tweede Wereldoorlog terugkeerden naar Nederland. Denk aan schilderijen en werken op papier, maar ook aan meubelen en keramiek. Door een flinke impuls te geven aan het onderzoek hopen we nieuwe herkomstgegevens te vinden.
Het zeventiende-eeuwse Landschap met vesting beeldt een vesting af met groepen personen op de voorgrond. De schilder heeft op meesterlijke wijze licht en schaduwen vastgelegd. Het schilderij heeft een lange en bewogen geschiedenis, waarvan delen onduidelijk zijn.
[Tekst gaat verder onder de foto]
Het herkomstonderzoek
De herkomstgeschiedenis van dit werk bevat veel lacunes. Voor de oorlog bevond het zich in Frankrijk en Engeland. Het was tot 1853 in bezit van de Franse koning Louis Phillip. Vanaf 1942 was het in bezit van A. Nusink in Amsterdam, over wie wij weinig weten. Vervolgens werd het schilderij door verschillende particulieren en kunsthandels verhandeld. Tussen juni 1942 en eind 1943 was het waarschijnlijk in bezit van Smit en daarna bij de Liro, een instelling waar Joodse inwoners tijdens de Tweede Wereldoorlog gedwongen hun kostbaarheden moesten inleveren. Tussen de bovengenoemde herkomstnamen zijn er lacunes en niet te identificeren personen.
Uit de aangifteformulieren die na de oorlog zijn ingevuld blijkt dat het werk vermoedelijk in of na 1943 door de Liro is verkocht. Het was waarschijnlijk achtereenvolgens in bezit van J.P. Kaussen te Amsterdam en Baron H. von Rautenberg, Salzburg, Oostenrijk. Helaas hebben we in de archiefstukken van de Liro geen verdere aanknopingspunten gevonden. Het is niet duidelijk wie de eigenaar was voordat het bij de Liro terechtkwam of wie het daar heeft moeten inleveren.
Op zoek naar het verhaal achter de cijfers
Herkomstonderzoek bestaat niet alleen uit archiefwerk maar juist ook uit het bestuderen van de achter- en binnenkanten van objecten. Het schilderij Landschap met vesting is hierop geen uitzondering.
[Tekst gaat verder onder de foto]
Op de achterzijde van het schilderij zijn in krijt blauwe cijfers aangebracht, vermoedelijk door de zogeheten Monuments Men. Dat waren geallieerde troepen die tijdens en vlak na de oorlog betrokken waren bij het recupereren van geroofde kunstwerken. Deze cijfers zouden kunnen refereren aan een lading- of inventarislijst. Pogingen om de betekenis en achtergrond van de cijfers te achterhalen bleken tevergeefs. Helaas hebben we deze cijfers dus niet aan een specifieke bron kunnen verbinden, waardoor ook deze invalshoek geen nieuwe herkomstgegevens heeft opgeleverd.
Een mogelijkheid is dat de cijfers verbonden zijn aan de zoutmijn van Altaussee, Oostenrijk. Deze plek was tijdens de oorlog een opslagplaats voor veel door de nazi’s geroofde kunstgoederen. Bijna 5000 kunstwerken vanuit heel Europa waren in de mijn ondergebracht. Tijdens de oorlog was dit werk van Begeyn in Salzburg, Oostenrijk. Het komt vaak voor dat kunstwerken die tijdens de oorlog in deze regio waren in de zoutmijn werden ondergebracht.
[Tekst gaat verder onder de foto]
Hulp gezocht
Object- en archiefonderzoek hebben dus nog geen spoor opgeleverd van de oorspronkelijke eigenaar. We hebben verschillende bronnen geraadpleegd, waaronder Fold3, Deutsche Historische Museum (DHM), SNK Archief, RKD - Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis, en contact opgenomen met het museum dat zich bevind in de zoutmijn in Altaussee, zonder resultaat.
De vraag blijft: wie was de oorspronkelijke eigenaar van dit kunstwerk en hoe kwam het bij de Liro terecht? Herkent u dit schilderij, de cijfers op de achterzijde of heeft u informatie over de herkomst ervan, neem dan contact met ons op. Elke aanwijzing, ook van vóór de oorlog, kan belangrijk zijn voor het vinden van de rechtmatige eigenaar.
Heeft u meer informatie over deze objecten? Neem dan contact met ons op: restitutie@cultureelerfgoed.nl.
Herkomstonderzoekers bij de RCE
Een team herkomstonderzoekers bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) richt zich op hernieuwd en aanvullend herkomstonderzoek van objecten in de Nederlands Kunstbezit (NK)-collectie. Ook maken ze de onderzoeksresultaten digitaal toegankelijk en ontsluiten relevante informatie en data op een duurzame wijze. Deze flinke impuls aan het onderzoek brengt de objecten nog beter in beeld.
Deze blog is geschreven door Billy Bran en Laurie Gnade, herkomstonderzoekers bij de RCE.