Museumweek 2020, blog 6: Margriet als symbool van hoop in oorlogstijd
Weblog
Van 20 tot 26 april is het Nationale Museumweek. Ook wij brengen een ode aan het thema van de Museumweek: 75 jaar culturele vrijheid. In 6 blogs nemen onze specialisten u mee in hun kijk op een museumobject dat als onderwerp vrijheid of bevrijding heeft.
Collega Sylvia van Schaik vertelt vandaag over handgedraaide wandbordjes, vervaardigd door atelier voor sierkeramiek Russel Tiglia in Tegelen.
Op 19 januari 1943 werd in het Canadese Ottawa de derde dochter van Prinses Juliana en Prins Bernard geboren, Margriet Francisca. Het duurde niet lang voordat er sieraden in de vorm van een margriet in omloop kwamen die dit heugelijke feit vierde maar tegelijkertijd ook een teken waren van stil protest. Naast de appeltjes van Oranje, de klaprozen en de korenbloem was de margriet een symbool van hoop in oorlogstijd, een teken van verbondenheid en later van de bevrijding.
Deze drie kleine handgedraaide wandbordjes (diameter 13,8 cm) met margrietmotief zijn circa 1945 vervaardigd door atelier voor sierkeramiek Russel Tiglia in Tegelen. In het hart van de margriet zien we een typisch Limburgs lekkernij: de vlaai. Misschien om de bevrijding mee te vieren? De wandbordjes zijn afkomstig uit de collectie van Keramiekcentrum Tiendschuur Tegelen.
Tegels volksaardewerk
De Limburgse firma N.V. Russel-Tiglia was een keramiekbedrijf, actief van 1936 tot 1966 in Tegelen en werd vooral bekend door de toonaangevende productie van sieraardewerk naast de productie van bakstenen en dakpannen. In de periode van de Tweede Wereldoorlog maakte de afdeling Sieraardewerk een grote bloei door.
Als artistiek verantwoordelijke voor deze afdeling werd in 1942 René Smeets aangetrokken. Hij werkte veelal met de slibtechniek of zoals hij zelf omschreef: “… de met ringeloor versierde en geëngobeerde borden, schalen, bierpullen, kannen en tegels, naar een ornamentiek die ik geleidelijk ontwikkeld heb”. Dit waren voornamelijk gestileerde bloem- en diermotieven en geometrische motieven. De verzamelnaam voor al dit sieraardewerk werd Tegels Bont.
Op deze wijze werd een brede collectie aan sierkeramiek gemaakt met vazen, schalen, gedenkborden en siertegeltjes, alsook veel religieuze voorwerpen. Onder de religieuze voorwerpen zijn patronalen (afbeeldingen van heiligen, meestal in reliëf, als plaquette of wandtegel uitgevoerd), Mariabeelden en kruisbeelden het belangrijkst geweest. De religieuze toonbankartikelen werden in de oorlog verkocht bij Vroom & Dreesman en de Bijenkorf. Bijna 40% van de afzet vond plaats in de provincie Limburg.
De Nationale Revolutie van René Smeets
De van huis uit ambachtelijk werkende Limburgse ontwerper René Smeets was een van de ontwerpers die zich inzette voor een ‘gezonde volkscultuur’. Het Tegels Bont dat hij ontwierp voor atelier voor sierkeramiek Russel Tiglia paste geheel in de zienswijze waarin mensen zich weer moesten gaan omringen met eenvoudige en mooie dingen. Het Modernisme van voor de Tweede Wereldoorlog werd daarmee aan de kant gezet.
Maar wie had kunnen denken dat Smeets via het handgedraaide Tegels volksaardewerk uiteindelijk directeur van de Akademie voor Industriële Vormgeving in Eindhoven (nu Design Academy Eindhoven) zou worden? Na de oorlog zag hij in dat ’s lands belang met kunstzinnige unica alleen niet was gediend. Na een studiereis in 1953 naar de Verenigde Staten startte hij in 1955 de Akademie voor Industriële Vormgeving in Eindhoven, die op dat moment stond voor het bedenken en ontwikkelen van met machine vervaardigde serie- en massaproducten, die doelmatig en goed gemaakt waren en door veel mensen begeerd en gekocht zouden worden.
Dit wandbordje is samen met nog een aantal borden terug te vinden op collectienederland.nl.
Sylvia van Schaik
Conservator moderne toegepaste kunst