'Stel niks uit tot morgen'
De collectieontmanteling van Museum Oud Amelisweerd
Museum Oud Amelisweerd (MOA), ook bekend onder de naam Armando Museum in Oud Amelisweerd, ging na financiële problemen failliet in augustus 2018. Yvonne Ploum, voormalig directeur van MOA, vertelt wat er na het faillissement gebeurde met de collectie en geeft adviezen aan musea waarbij faillissement dreigt.
Het museum, gevestigd in een monumentaal landhuis in Bunnik, toonde vanaf 2014 in wisselende tentoonstellingen de grootste collectie werken van kunstschilder en beeldhouwer Armando.
‘Deze bestond uit een kerncollectie met werk van 1953 tot 1998, die deels was geschonken door Armando en deels was aangekocht door de gemeente Amersfoort’, zegt Yvonne. ‘Later werd deze collectie, na de brand in het voormalige Armando Museum in Amersfoort, uitgebreid met 22 schilderijen, de kerncollectie plus. Ook kocht het museum zelf enkele kleinere werken. Verder had MOA tot 1 maart 2018 een grote collectie van ruim 1100 objecten van Armando in beheer, die bij testament zou worden geschonken aan een collectiestichting, de Armando Stichting. En er was een documentaire collectie van honderden brieven, krantenknipsels, manuscripten van proza en poëzie, catalogi en andere documenten vanaf 1954, die steeds werd aangevuld. Een enkel schilderij was door de eigenaar in onze zorg gegeven en er was kort geleden nog een schilderij geschonken. Dit alles maakte het tot een prachtige, unieke verzameling.’
De stekker eruit
Tot de dag aanbrak waarop het bestuur van MOA faillissement aanvroeg. Yvonne, die eerder al ontslag had genomen als directeur, stond nog op de loonlijst en werd direct opgeroepen. ‘De stekker was er zo plotseling uitgetrokken, het was dramatisch, je kon eigenlijk niks meer doen. Op zo’n moment heb je meteen door wat je niet goed hebt geregeld, bijvoorbeeld omdat je een bruikleenformulier later nog wel zou invullen. Het museum ging dicht, bankrekeningen werden bevroren, je kon je tas pakken en vertrekken. Alleen omdat er nog een lopende tentoonstelling was (Flower Power – Topstukken uit Utrechtse collecties), bleven het klimaatsysteem en de beveiliging intact en mochten beheerders nog naar binnen. De curatoren wisten niet precies wat ze aantroffen. Ze schakelden een bureau in om de afhandeling te begeleiden en hadden mijn hulp nodig. Want wie waren de eigenaren van al die kunstwerken in het museum en de depots, en van alle andere zaken in het museum en de winkel?’
"Bij een plotseling faillissement heb je niets meer te zeggen."
Eigenaarschap ter discussie
Armando overleed anderhalve maand voor het faillissement op 88-jarige leeftijd. ‘Ik ben blij dat hij dit niet heeft meegemaakt,’ meent Yvonne. ‘Maar welke werken waren nu precies van de Armando Stichting? Hoewel de grote collectie van Armando na 1 maart 2018 al in een apart depot was geplaatst onder het beheer van de Armando Stichting, kwam de vraag naar de collectielijsten toch bij mij. En welke werken waren precies van de gemeente Amersfoort? En van wie was de kerncollectie plus? Er was zelfs nog een grote tentoonstelling met werk uit alle collecties in China.'
'Alles werd een strijdpunt en ter discussie gesteld. Gelukkig had ik mijn laptop nog een tijdje in bezit, waardoor ik met de informatie, kennis en mailwisselingen die ik had, alles heb kunnen formaliseren. Ik heb mijn verhaal zo goed mogelijk gedaan en godzijdank kunnen aantonen wie de eigenaren waren, zodat de gemeente, de stichting, de bruikleengevers en particulieren hun werken terugkregen. Ik was bij alle uitgiftes aanwezig, soms met hele boze bruikleengevers, om mijn excuses aan te bieden. Ook voor de €122 die elke bruikleengever, klein of groot, moest betalen voor de gemaakte klimaat- en beveiligingskosten.’
[De tekst gaat verder onder de foto]
Schuldeisers compenseren
Uiteindelijk resteerde wat MOA zelf in bezit had van Armando’s werk, de inboedel en de documentaire collectie. ‘Ik heb over alle collectieonderdelen advies gegeven aan de curatoren en voor de documentaire collectie adviseerde ik deze over te dragen aan de Rijksdienst voor Kunsthistorische Documentatie, zodat zij publiekstoegankelijk zou blijven. Helaas is dit niet gelukt en kocht de Armando Stichting het voor een prikkie. De gemeente Utrecht kocht een deel van de inboedel, zoals lampen en het speciaal voor MOA ontworpen lichtreguleringssysteem. En de gemeente Amersfoort kocht wat werk dat aan die stad gerelateerd was. Wat overbleef, van Armando’s werk tot de stofzuiger van het museum, ging als failliete boedel naar een goedkoop veilinghuis. Ik ben niet gaan kijken naar die armoedige bedoening in een grote loods op een industrieterrein in Amersfoort, dat kon ik niet aan.'
'Letterlijk alles was uit het museum, het archief en de winkel gehaald, vogelvrij verklaard, wat nog geld kon opleveren om de schuldeisers, zoals de verhuurder, de curator en het personeel, waar mogelijk, te compenseren. Kunsthistorische waarde of afspraken met schenkers speelden geen enkele rol meer. Niet-preferente schuldeisers, zoals de timmerman en de kantoorboekhandel, trokken aan het kortste eind. Al met al heeft het hele ontmantelingstraject zo’n acht maanden geduurd en heb ik geen idee waar onze werken terecht zijn gekomen.’
"Ik adviseer musea, met name bij wie faillissement dreigt, dringend om alle dossiers op orde te hebben."
Houd alle dossiers op orde
‘Bij een plotseling faillissement heb je niks meer te zeggen’, waarschuwt Yvonne. ‘Je kunt je nergens meer op voorbereiden en ook geen collega-musea zoeken om de collectie over te nemen. Ik adviseer musea, met name bij wie faillissement dreigt, dringend om alle dossiers op orde te hebben. Stel niks uit tot morgen. Ken je collectiedata, ook administratief en financieel, en ken je eigenaren. Het scheelt enorm wanneer daar geen onduidelijkheid of discussie over is. Zorg ook voor een goede digitale archivering. En houd intern de lijntjes kort, zodat je van elkaar weet wat je hebt afgesproken, de (digitale) processen helder zijn en de verantwoordelijkheden goed zijn belegd. Zorg dat je jezelf recht in de ogen kunt kijken en alles hebt gedaan wat je kon doen. Dat bespaart je veel kopzorgen en uitleggen dat je het hebt verprutst. Houd goed contact met je in- en externe collega’s, want je hebt elkaar nodig in dit proces, en zorg voor goede relaties met bestuurders en subsidiegevers, zodat ze je kennen als je hulp nodig hebt. En zorg, tot slot, goed voor jezelf.’
Interview door Angelique Spaan
Coördinatieteam collecties in crisis van de RCE
Bent u een collectiebeheerder en wordt u als gevolg van de coronacrisis geconfronteerd met dreigende ontmanteling van uw collectie, neemt u dan contact op met het Coördinatieteam collecties in crisis van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). U kunt hier terecht met vragen en voor advies.
Het coördinatieteam koppelt de vragen aan experts binnen en buiten de RCE en werkt nauw samen met het Landelijk Contact Museumconsulenten (LCM). Werkzaamheden van het team richten zich uitsluitend op collectiegerelateerde zaken en strekken zich uit over de domeinen: behoud, beheer, documentatie, registratie, digitalisering, onderzoek en kennis.
Vragen voor het loket kunt u sturen naar info@cultureelerfgoed.nl.