Herkomstonderzoekers aan het woord over cultuurgoederen 1933-1945

Deze video van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, onderdeel van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, laat een groep herkomstonderzoekers aan het woord. Deze jonge wetenschappers onderzoeken kunst, meubelen en gebruiksvoorwerpen die in de Tweede Wereldoorlog geroofd zijn en proberen de eigenaren of erfgenamen van deze voorwerpen te achterhalen en op te sporen. Herkomstonderzoekers Simone van Wijk, Liza Lebedeva, Daniël Hendrikse, Silja de Vilder Coombs en Laurie Gnade praten over het project vanuit een depot waar archieven en objecten opgeslagen zijn. 

Simone van Wijk, een jonge witte vrouw met lang blond haar, loopt door een depot vol archieven. 

SIMONE VAN WIJK: "De ouders van mijn vader hebben de oorlog meegemaakt, maar zij wilden na de oorlog eigenlijk er helemaal niet over praten."

Beeldtitel:
Herkomstonderzoekers aan het woord

SIMONE: "Het enige wat mijn vader weet is dat ze in het ondergronds verzet hebben gezeten, maar na de oorlog hebben ze er eigenlijk nooit over willen praten. Vanuit mijn opa en oma weet ik eigenlijk heel weinig. Je ziet een bord, je ziet een schilderij. Maar eigenlijk, wat ons interesseert is het verhaal erachter. Van wie waren deze objecten? En aan ons is het eigenlijk de verantwoordelijkheid om te kijken of we die verhalen alsnog kunnen achterhalen en ze kunnen koppelen aan mensen die ze zijn kwijtgeraakt."

(STRIJKMUZIEK)

Simone bladert door archieven met foto's van vazen, samen met Liza Lebedeva, een jonge witte vrouw met halflang donker haar. 

LIZA LEBEDEVA: "Vaak kom ik in verschillende persoonsdossiers adressen tegen. Mensen die in de stad hebben geleefd, hebben gehandeld in de kunst, objecten hebben verkocht of gekocht of juist ook plekken, waar de Duitsers zijn binnengevallen en daadwerkelijk die huizen leeg hebben geplunderd. En ik fiets langs zo'n adres dat ik de dag daarvoor tegen ben gekomen op werk. Dan wordt dat ineens heel erg echt en heel angstaanjagend. En dat maakt mijn werk enerzijds bijzonder voor mij. Tegelijkertijd is het ook ontzettend pijnlijk en heel erg verdrietig omdat het dan zo dichtbij komt."

Liza loopt met een dossier door een gang. 

LIZA: "Ons onderzoek is begonnen in september 2022. Wat het mooie hieraan is, is dat ieder zijn eigen discipline heeft. Erfgoedstudies, ik ben kunsthistoricus, Duitslandstudies zijn er geweest, dus ieder heeft een andere achtergrond. En dus andere dingen die hij of zij heeft geleerd waarmee je dat heel erg mooi in je onderzoek en ons werk mee kunt nemen."

(STEMMIGE MUZIEK)

Liza bekijkt een dossier met Daniël Hendrikse, een witte jongeman met een bril en kort blond haar.

DANIËL HENDRIKSE: "Je moet je voorstellen: na de oorlog was een heel chaotische situatie en dan is het heel moeilijk om uit te vinden, zeker in zo'n analoge tijd, waar iets is gebleven. Wat dat betreft is het al heel bijzonder dat de geallieerden konden uitvinden: 'Dit moet terug naar Nederland en dit moet terug naar Frankrijk.' Maar om dan ook nog uit te zoeken van wie iets is geweest, dat vergt gewoon heel veel tijd en dat merken wij nu ook nog. Het is absoluut niet makkelijk, het is een hele puzzel. Er zijn nieuwe bronnen beschikbaar gekomen. Bijvoorbeeld doordat ze digitaal beschikbaar zijn gemaakt, of doordat er een database is samengesteld. En met die bronnen kunnen wij het onderzoek opnieuw hervatten. En het klopt, het is heel lang geleden, maar dat betekent niet dat het een afgesloten geschiedenis is."

SIMONE: "Het onderzoek dat we doen is eigenlijk tweedelig. Aan de ene kant heb je natuurlijk het archiefonderzoek wat we doen, waar we ons veel mee bezighouden. Maar daarnaast is ook het object zelf altijd van belang omdat dat die geschiedenis heeft afgelegd en soms heb je nog sporen van die geschiedenis die zichtbaar zijn op het object. Dus het objectonderzoek is even belangrijk, zo niet nog belangrijker dan de archieven die daarbij horen."

Een man opent een zware schuifdeur. Hierachter is een grote open ruimte waar huizenhoge stellingen vol met meubelen staan. Simone loopt het grote depot binnen, samen met een andere jonge witte vrouw met lang donkerblond haar, Silja de Vilder Coombs. Ze lopen naar een grote, antieke houten kast met dichte deuren. 

SILJA DE VILDER COOMBS: "Toen we begonnen met dit onderzoek wisten we eigenlijk helemaal niets over deze kast. De herkomst was helemaal onbekend. Waar we mee zijn begonnen, is om te kijken op de kast. Wat zien we eigenlijk? Zijn er aanknopingspunten? En toen hebben we dus dat blauwe nummer gevonden. En dat hebben we vervolgens in de database opgezocht en daar hebben we de voormalige eigenaar gevonden. Op die manier weten we dus van wie de kast is geweest en kunnen we ook de
erfgenamen gaan benaderen. De persoonlijke verhalen die aan de objecten verbonden zijn, maken het werk heel bijzonder. Soms ook wel wat lastiger, wat zwaarder, omdat het best wel emotionele verhalen zijn. Mensen die hele heftige dingen hebben meegemaakt. En die verhalen, die zijn allemaal verbonden aan de objecten. Zo ook bij deze kast."

(STEMMIGE MUZIEK)

Liza is in een depot vol met schilderijen, samen met Laurie Gnade, een jonge witte vrouw met lang donkerbruin haar. 

LAURIE GNADE: "Als ik kijk naar Nederland en hoe wij omgaan met het verleden en met name de Tweede Wereldoorlog en het herinneren daarvan, dat is vrij sober en minimalistisch in vergelijking met andere landen. Dat past denk ik ook wel bij de Nederlandse cultuur. We zijn soms relatief ingetogen. Maar daar staat dan ook tegenover dat het soms heel snel in de vergetelheid raakt. En vooral bij de jeugd denk ik dat het bewustzijn soms een beetje aangewakkerd zou mogen worden en ik hoop dat dit project daar ook aan bijdraagt. Als je ervan uitgaat dat dit schilderij vroeger boven de eettafel heeft gehangen, in een keuken, boven de schouw en dat het eigenlijk op zo'n verschrikkelijke manier uit iemands leven is gegrist. Wij doen onderzoek om dat juist weer terug te plaatsen in de oorspronkelijke situatie, om de nabestaanden te kunnen benaderen en dat persoonlijke stukje geschiedenis, familiegeschiedenis, weer terug te geven. Ik denk dat dat dit onderzoek, en dit project ook, heel bijzonder maakt."

(MEESLEPENDE MUZIEK)

Laurie en Liza bekijken een wand vol geschilderde landschappen en portretten in het depot. 

Het logo van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, onderdeel van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, verschijnt. 

Beeldtekst:
Deze video is gemaakt in het kader van het programma Intensivering Herkomstonderzoek Cultuurgoederen 1933 tot 1945 van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Met dank aan het Nationaal Archief en deels opgenomen in Collectiecentrum Nederland.