Impact van energiemaatregelen op archeologie
Het inrichten van gebieden voor de winning van energie en warmte heeft invloed op de archeologische resten in de bodem. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) geeft informatie en advies hoe daar zorgvuldig mee om te gaan en welke stappen hierbij te zetten.
Grootste impact
De grootste impact vindt plaats in de aanlegfase van energieprojecten. In die fase wordt in de bodem gegraven om te kunnen funderen. Er worden tijdelijke werkwegen en blijvende onderhoudswegen aangelegd, er komen kabels en leidingen, en er worden veiligheidsmaatregelen getroffen met hekken en watergangen.
Vaak ook worden bij de aanleg van energieprojecten aanvullende voorzieningen vereist. Denk aan watercompensatie, natuurherstel, natuuraanleg of beveiliging. Hierbij zal ook de bodem worden geroerd en is er dus mogelijke impact op archeologie.
Lees meer over de impact van energiemaatregelen op de bodemarcheologie in het Kenniskatern Archeologiebeleid en Energietransitie.
Warmte-installaties
Bij de aanleg van warmte-installaties kunnen verschillende systemen worden gebruikt, die ieder hun eigen impact hebben. In een open of gesloten Warmte-Koude-Opslagsysteem met horizontaal of verticaal aangelegde warmtewisselaars is er meer of minder impact, afhankelijk van het gebruikte systeem, de omvang en de diepteligging ervan.
Een geothermische installatie, waarbij warmte uit honderden tot kilometers dieper liggende geologische lagen komt, heeft aan het oppervlak enige hectares nodig die geheel vergraven worden. Na de opwekking moet de warmte getransporteerd worden. In het algemeen gaat dit via warmtenetten die grotendeels onzichtbaar zijn in het landschap. Maar juist de aanleg van zo’n warmtenetwerk kan grote gevolgen hebben voor de ondergrond en daarmee de archeologische resten. Zowel in het buitengebied als in historische (binnen)steden.
Bekijk de Infographic Impact van warmtesystemen op de archeologie in de ondergrond en lees meer in het Kenniskatern Warmte en Warmte-infrastructuur.
Windenergie
De aanleg van een windturbine en zeker die van een windpark met meerdere turbines heeft grote impact. Het leidt tot grootschalig grondverzet dat meer behelst dan alleen de zichtbare mastvoet(en). Een turbine moet goed gefundeerd zijn, wat betekent dat er veel heipalen de grond ingaan. Windturbines bestaan uit grote, zware onderdelen die worden aangevoerd en opgeslagen. Transport en opslag stelt extra eisen aan de bodem, die verzwaard zal worden. Daarnaast zijn er kabels en leidingen nodig om de opgewekte energie te transporteren en onderhoudswegen.
Bekijk de Infographic Windmolenparken en archeologie en lees meer in het Kenniskatern Windenergie.
Zonne-energie
De aanleg van een zonnepark brengt veel kleine grondingrepen met zich mee. Denk hierbij aan alle funderingspalen voor de zonnepanelen, de omvormers, verdeelkasten en transformatorgebouwtjes voor de opgewekte stroom en kabels en leidingen. Daarnaast wordt voor de aanleg van een zonnepark vaak de bodem geëgaliseerd, en worden er wegen en hekken aangelegd. Al die kleine ingrepen leiden tot een versnippering van het aanwezige archeologische bodemarchief. Juist bij een zonnepark is het de moeite waard een archeologievriendelijke aanleg te onderzoeken, met alternatieve funderings- en verankeringstechnieken en maatregelen om de verstoring door materieel te reduceren.
Bekijk de Infographic Zonneparken en archeologie en lees meer in het Kenniskatern Zonne-energie.
Mogelijk archeologisch onderzoek
Net als bij andere bodemingrepen is het nodig om vooraf te onderzoeken of er sprake kan zijn van de aanwezigheid van archeologische resten. De te zetten stappen zijn niet wezenlijk anders. Neem archeologisch onderzoek in het vroegst mogelijke stadium mee in planning en begroting. Denk overigens niet alleen aan archeologie maar ook aan bovengronds en groen erfgoed.
Meer lezen over archeologische monumentenzorg.
Gemeente is bevoegde instantie
In eerste instantie zijn gemeenten verantwoordelijk voor archeologie. Gemeenten hebben erfgoedbeleid met daarin archeologiebeleid en stellen eisen aan de uit te voeren onderzoeken.
Stappenplan of masterplan
Door de omvang van de energiemaatregelen ten behoeve van de energietransitie valt een stappenplan of een masterplan te overwegen. Hierin kunnen overkoepelende archeologische onderzoeksvragen voor alle windparken, zonneparken of geothermische en warmte-installaties in een gebied worden opgenomen. Hiermee kan ook worden voorkomen dat de opgehaalde informatie en kennis van een gebied te gefragmenteerd wordt.
Extra argument
Behoud van archeologie in de bodem betekent meestal minimale kosten en inspanning. Dit is een extra argument om de locatie van een zonnepark zo te kiezen dat er geen ondergronds erfgoed wordt verstoord.