Cultureel erfgoed brengt mensen samen en is van grote waarde voor de samenleving op ruimtelijk, sociaal en economisch vlak. Het is dan ook van belang om in de zorg voor dat erfgoed de vraag te stellen: waarom en voor wie bewaren we het, en hoe zijn mensen betrokken? Dat is net zo belangrijk als vragen over hoe je erfgoed het best beschermt, restaureert, etc. Stel de mens en de samenleving en hún relatie met erfgoed centraal. Dat is waar het Europese Verdrag van Faro voor pleit.
In 2005 publiceert de Raad van Europa het verdrag ‘De waarde van cultureel erfgoed voor de samenleving’, kortweg het Verdrag van Faro. Genoemd naar de plaats in Portugal waar het tot stand kwam. De mens staat in het verdrag centraal en de benadering is niet alleen expert-gedreven. Het is immers de mens die betekenis aan het erfgoed geeft. Iedereen heeft daar recht op en dus is het belangrijk dat iedereen die dat wil, niet alleen toegang heeft tot erfgoed, maar ook kan meebepalen wat erfgoed is en hoe ermee wordt omgegaan. Juist cultureel erfgoed rechtvaardigt de grootst mogelijke democratische participatie.
Ondertekening en ratificatie van het verdrag
Het Verdrag van Faro benoemt ook een beweging in de erfgoedsector die steeds sterker wordt: de inzet van cultureel erfgoed om maatschappelijke doelen te verwezenlijken. Denk aan mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt die samen werken aan het onderhoud van een fort. Of bijvoorbeeld de Sint Maartensviering in Utrecht die zorgt voor sociale cohesie omdat verschillende stadsbewoners met elkaar in contact komen. Het filmpje hieronder toont ter inspiratie drie Nederlandse praktijkvoorbeelden.
Voor instellingen en overheden waar de mens al centraal staat in de zorg om het erfgoed, is het Verdrag van Faro een stimulans om verder te gaan op de ingeslagen weg. Voor andere betekent het vaak een nieuwe manier van werken. Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, waar de RCE deel van uitmaakt, wil het Faro-gedachtegoed een plek geven in de erfgoedsector. Het moet een vanzelfsprekend en integraal onderdeel worden van de Nederlandse erfgoedpraktijk.
Een belangrijke mijlpaal in dit proces is de ondertekening van het Verdrag van Faro door de regering in januari 2024. Als ook het parlement het verdrag goedkeurt (ratificeert), treedt het in werking. Naar verwachting zal ratificatie op zijn vroegst in 2026 plaatsvinden. Het verdrag geldt voor Europees Nederland en Caribisch Nederland (Bonaire, Saba en Sint Eustatius).
*Vrolijke klassieke muziek speelt*
Voice-over:
Men neme een 19e-eeuws gebouw, wat Romeinse overblijfselen van een rivierbodem, of een fort uit de Hollandse Waterlinie.
En dan heb je het: ons cultureel erfgoed.
Maar eigenlijk is het niet baksteen, klei of hout dat Nederland vormt.
Het is het samenwerken van mensen aan dat erfgoed, dat onze samenleving net dat stukje mooier maakt.
Kijk de erfgoedgemeenschappen enthousiast aan de slag.
Het werken aan erfgoed helpt ze om dicht bij hun identiteit te blijven.
Steeds meer mensen vinden daarom hun weg naar erfgoed.
Het Europese Verdrag van Faro biedt professionals in de erfgoedsector met een aantal basisprincipes handvatten om samenlevingen heel actief bij erfgoed te betrekken.
De minister van OCW onderzoekt of Nederland het verdrag ook gaat ondertekenen.
Dat zou nog meer bijzondere erfgoedgemeenschappen kunnen helpen, zoals nu bijvoorbeeld al het Verhalenhuis Belvedère, Fort WKU en archeologieproject Over de Maas.
Sigrid van den Heuvel – Vrijwilliger werkgroep Over de Maas:
Hier achter mij is een hele grote zandwinplas.
We vinden hier artefacten uit allerlei periodes.
In 2010, bij de start van dit project, waren er mensen met een metaaldetector en het bleek al vrij snel dat hier veel archeologische vondsten in de grond zaten.
Allemaal lokale mensen hebben zich toen verenigd in samenwerking met de zandwinner.
Aart Hiensch – Coördinator groen Fort WKU:
Deze prachtige locatie maakt onderdeel uit van de Hollandse Waterlinie.
Wij hebben hier een theehuis, daarnaast hebben wij ook nog zalenverhuur en hebben wij een camping.
Er zijn hier mensen die werken met een verstandelijke beperking.
Er zijn hier mensen die werken met een psychiatrische achtergrond of mensen die zich niet staande kunnen houden in het reguliere werk.
Linda Malherbe – Initiatiefnemer Verhalenhuis Belvédère:
Je bent in het eerste verhalenhuis van Nederland waar we de verhalen van mensen en gemeenschappen zichtbaar maken en allerlei mensen elkaar laten ontmoeten omdat wij denken dat die stad en die samenleving een stukje fijner wordt als je wat meer van elkaar weet.
Dus laten we Rotterdammers koken en ondertussen hun levensverhaal vertellen, maar het kan ook via een tentoonstellingsruimte waar we nu staan.
Voice-over:
Ze behoren tot families, deze mensen.
Tot stammen, vriendenkringen, volkeren en buurten.
Erfgoed, zeggen ze, geeft hen het gevoel onderdeel te zijn van een gemeenschap.
Linda Malherbe – Initiatiefnemer Verhalenhuis Belvédère:
Het Verhalenhuis staat in Rotterdam, in Katendrecht.
Ik zeg altijd: het staat niet voor niks hier omdat dit de aankomstwijk, al van oudsher is in Rotterdam, waar alle zeemannen eerst aankwamen.
Dus eigenlijk alle migranten zijn via Katendrecht Rotterdam binnengekomen.
Je merkt dat het Verhalenhuis een huiskamer is waar je op een veilige manier elkaar kunt leren kennen.
Het is echt wat deze plek is, een verbindingshuis.
Aart Hiensch – Coördinator groen Fort WKU:
De meeste deelnemers die hier komen kunnen hier aan dingen werken die ze buiten het fort niet zouden kunnen doen.
Enerzijds hebben wij het groen, daarnaast de horeca.
Omdat ze hier allemaal aan dezelfde werkzaamheden bezig zijn gaan ze zich met elkaar verbinden.
En door het werk gaan ze contact met elkaar maken, iets dat ze in het normale leven niet zouden doen.
Voice-over:
Samen zijn ze aan het werk.
En dan voelen ze zich ook samen verantwoordelijk voor het resultaat.
Het gaat bij erfgoed niet om steentjes, maar iedereen draagt wel het zijne bij: burgers, bedrijven en gemeenten.
Sigrid van den Heuvel – Vrijwilliger werkgroep Over de Maas:
In dit project zijn een heleboel partijen betrokken: de zandwinners, natuurorganisaties en wij als vrijwilligers.
Iedere dag zitten mensen van onze werkgroep de hele dag met een schepnet vondsten te vissen.
Het is heel bijzonder, vind ik, dat ook het enthousiasme van de mensen die hier werken in de loop der jaren gewoon heel erg is toegenomen en wij ook gebeld worden als zij iets gevonden hebben of ergens op stuiten.
Aart Hiensch – Coördinator groen Fort WKU:
Het fort is een unieke samenkomstplek.
De deelnemers hier krijgen steeds meer zelfvertrouwen op het fort.
Gaandeweg leren ze dat door hun bijdrage het fort zich ook weer ontwikkelt voor de bezoekers en deelnemers hier.
Voice-over:
Ze hebben verhalen in overvloed.
En met erfgoed kunnen de mensen in de gemeenschap hun eigen verhaal vertellen. Allen tezamen vormen ze één samenleving, maar daarbinnen is ruimte voor de eigenheid van diverse gemeenschappen.
Door hun verscheidenheid zijn ze één.
Sigrid van den Heuvel – Vrijwilliger werkgroep Over de Maas:
Ik merk dat mensen echt aangeraakt worden door het feit dat zij een bijdrage kunnen leveren aan het ontdekken van hun eigen geschiedenis.
En het maakt ze op een bepaalde manier bewust en trots van het feit dat zij daar onderdeel van zijn.
Linda Malherbe – Initiatiefnemer Verhalenhuis Belvédère:
Rotterdam heeft meer dan 175 nationaliteiten, we houden het wel bij.
Dus we zijn nu op nummer 62.
Zij zien dit huis als hun huis waardoor mensen hier zelf binnen komen wandelen en denken: oh, ik wil hier ook een feestje geven.
Dat is wat zo fijn is aan dit huis, dat er heel veel mensen mee gaan doen en het vanzelf dragen eigenlijk.
Voice-over:
Dus zie hier, wat het samenwerken met erfgoedgemeenschappen vermag.
Het levert ze onderlinge verbondenheid, betekenisvol erfgoed en misschien zelfs wel een betere samenleving op.
En met hun erfgoed krijgen ze dat voor elkaar.
Eindtitel:
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
Geproduceerd door de Rijksoverheid.
