Buurtschap Ede en Veldhuizen - eeuwenoud lokaal bestuur blijkt verrassend actueel
In het Gelderse Ede bestaat in de buurt Ede en Veldhuizen een eeuwenoude traditie van lokaal bestuur en lokale democratie. Een van de meest tastbare vormen hiervan is de jaarlijkse buurtspraak, een bijeenkomst waarin buurtbewoners afspraken maken over hun buurt. Het buurtschap als traditionele bestuursvorm biedt kansen voor moderne burgerparticipatie, zegt buurtrichter Geen Broere.
Wat is het buurtschap Ede en Veldhuizen?
Het buurtschap Ede en Veldhuizen is een lokale bestuursvorm die teruggaat tot de middeleeuwen. De eerste historische vermelding van het functioneren van dit buurtschap dateert van 1360, vertelt buurtrichter (voorzitter) Geen Broere. Het buurtschap was een lokaal overlegorgaan waarin buurtbewoners afspraken maakten over gemeenschappelijk landgebruik, wegenonderhoud en waterbeheer. Die afspraken waren bindend en werden opgetekend in buurtboeken. Burgers hadden op deze manier rechtstreeks inspraak op beslissingen over hun leefomgeving.
Tot op de dag van vandaag heeft het buurtschap Ede en Veldhuizen zijn eigen functionarissen. Dit zijn behalve de buurtrichter (voorzitter, vergelijkbaar met een burgemeester), ook de buurtmeesters (vergelijkbaar met wethouders), de buurtschrijver (secretaris) en de buurtscheuter (veldwachter). Het belangrijkste jaarlijkse evenement is de buurtspraak. Dit is een bijeenkomst op de derde donderdag van september. Buurtbewoners - geërfden worden ze genoemd - komen dan bij elkaar om afspraken te maken die hen en hun buurt aangaan.
De buurtspraak van Ede en Veldhuizen is in 2019 bijgeschreven in de Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland. Dit is een belangrijke steun in de rug voor het levend houden van deze traditie. "We rekenen het tot onze taak om het verhaal van de buurt en de buurtspraak door te geven", zegt Broere. Met dat doel doet het buurtschap historisch onderzoek en zet het zich in om buurtbewoners over de geschiedenis van hun buurt te vertellen. "Geschiedenis is belangrijk om je roots te kennen", vindt Broere.
Wat maakt het buurtschap Ede en Veldhuizen actueel?
Met als invalshoek lokale democratie en participatie geeft het buurtschap Ede en Veldhuizen daarnaast ook nieuwe inhoud aan haar traditionele rol. "We kijken hoe wij die vorm die we hebben, die voortkomt uit democratie en burgerparticipatie, kunnen inzetten in de huidige maatschappij", aldus Broere. De aandacht gaat daarbij in de eerste plaats uit naar natuur en landschap. "Het buurtschap Ede en Veldhuizen is bijvoorbeeld projectambassadeur voor Levend Landschap en we organiseren de Natuuropschoondag op de hei", vertelt Broere. "Met Landschapsbeheer Gelderland en de gemeente Ede organiseren we kleinschalige natuurprojecten in de bossen en heidegebieden rond Ede. Ook ondersteunen we de plaatselijke zwerfafvalbrigades."
Zo vernieuwt het buurtschap Ede en Veldhuizen zichzelf, terwijl het inhoudelijk dichtbij haar traditionele taken blijft, waarin het draaide om landgebruik en natuurbeheer. Daarnaast ziet Broere verrassende overeenkomsten tussen de lokale democratische principes van het buurtschap en de vernieuwingsbeweging G1000. De filosofie van dit democratische burgerberaad, met een burgertop, een burgerforum en een burgerraad, lijkt sterk op die van het buurtschap Ede en Veldhuizen, concludeert Broere.
"Onze historische uitgangspunten zouden de basis kunnen zijn voor een andere kijk op democratie"
Participatie en democratische vernieuwing stimuleren
"Burgers bij elkaar laten komen, besluiten laten voorbereiden en die dan aan de overheid voorleggen. Dat is een andere mogelijkheid om de democratische traditie die we in Ede en Veldhuizen hebben in een moderne vorm te laten voortbestaan", zegt Broere. Hij ziet het als zijn taak om de eeuwenoude bestuursvorm die het buurtschap Ede en Veldhuizen is een nieuwe toekomst te geven. Uiteindelijk draait het daarbij om de burgers en om hun betrokkenheid bij hun leefomgeving. Daarom is een van de functies van de buurtspraak tegenwoordig ook om hierover een visie te ontwikkelen, bijvoorbeeld door sprekers uit te nodigen. Zo ontstaat er bewustzijn over de geschiedenis van de buurt Ede en Veldhuizen en de actualiteit van de democratische ideeën achter het buurtschap.
Waarom past het buurtschap Ede en Veldhuizen bij het Verdrag van Faro?
Waarom past het buurtschap Ede en Veldhuizen bij het Verdrag van Faro?
Als lokale bestuurlijke organisatie met een eeuwenoude geschiedenis, biedt het buurtschap Ede en Veldhuizen kansen voor burgerparticipatie en maatschappelijke verbinding. De meeste functies van het buurtschap zijn in de loop van de tijd weliswaar overgenomen door de gemeente, maar het buurtschap merkt dat oude tradities opnieuw relevant worden. Burgers betrekken bij landschaps- en natuurbeheer creëert onderlinge verbinding in de buurt. Het geeft mensen ook een gevoel voor het landschap vlakbij en de geschiedenis daarvan.
De RCE en het Faro-programma
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) ziet projecten en initiatieven als Buurtschap Ede en Veldhuizen als voorbeeld van de Faro-werkwijze. Het Verdrag van Faro stelt niet het erfgoed maar de mens centraal en draagt als titel 'de waarde van erfgoed voor de samenleving'. De RCE is van mening dat participatie en initiatieven uit de samenleving een vanzelfsprekend onderdeel van de erfgoedpraktijk moeten zijn.