Kunst blijft slapen - de Rijkscollectie logeert bij mensen thuis

Van Curaçao naar Nederland

Shehera Grot is curator bij Kunsthal Rotterdam. Niet alleen maakt ze tentoonstellingen, ook werkt ze aan projecten als All you can Art, dat verder reikt dan de muren van de Kunsthal en de stad intrekt. Dit is een samenwerking tussen de Kunsthal en Instituto Buena Bista (IBB), een centrum voor hedendaagse kunst op Curaçao. Hier krijgen jongeren een vooropleiding voor de kunstacademie. “Daar worden fantastische dingen gemaakt. Het is namelijk ook een plek waar bekende kunstenaars in residency gaan. Ze geven les en laten vervolgens een kunstwerk achter. Inmiddels heeft het IBB hierdoor een enorme, gevarieerde collectie opgebouwd, met werk van gevestigde en opkomende kunstenaars”, vertelt Grot. Jaren geleden ontstond hier het idee om de collectie te laten ‘reizen’ door verschillende wijken op Curaçao. Via een omweg en een eerdere samenwerking tussen het IBB en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) is er een plan gekomen om het idee in Nederland uit te voeren, maar dan met een andere collectie. Met als doel? Om verschillende gemeenschappen met elkaar in contact te brengen en samen de waarde van cultureel erfgoed te onderzoeken. Dat was het begin van Kunst blijft slapen.

Kunst blijft slapen is een project waarbij vijf objecten uit de kunstcollectie van de RCE twee weken bij Rotterdammers blijven logeren. Thuis of op hun kamer in de instelling waar ze wonen. De reis begint namelijk bij vijf verschillende sociale samenwerkingspartners in Rotterdam, met allemaal hun eigen verhaal en missie. Deze zoeken binnen hun gemeenschap zelf de logeeradressen. Zo blijft kunst logeren in de Pauluskerk, waar ongedocumenteerde mensen en dak- en thuislozen worden voorzien van bed, bad en brood. En in Reakt, een organisatie die mensen met psychische problemen of een verslavingsachtergrond op weg helpt in hun dagelijks leven. Ook Het Gemaal op Zuid doet mee, dit is een ontmoetingsplek voor bewoners uit de Afrikaanderwijk. Tot slot Laurens ouderenzorg, een verzorgingstehuis voor ouderen, en Kunstlab+, een atelier dat zich inzet voor de buurt Zuidwijk. De kunstwerken zijn uitgekozen door de eerste vijf deelnemers en worden door medewerkers van de RCE persoonlijk opgehangen. Na twee weken worden de werken weer doorgegeven aan het volgende huishouden.

De creatie van nieuw erfgoed

Tijdens de logeerpartij komen studenten van de Willem de Kooning Academie en alumni van All you can Art langs om met bewoners in gesprek te gaan over het werk. Door vragen te stellen, ontdekken ze de waarde van erfgoed en wat het voor de bewoners en hun omgeving betekent. Ook gaan bewoners met elkaar in gesprek en vormen zo hun eigen erfgoedgemeenschap. Grot: “Bewoners en studenten gaan bijvoorbeeld in gesprek over de waarde van kunst. Wat maakt een goed of mooi kunstwerk? Wanneer is iets kunst? Op die manier kunnen de studenten hun eigen werk vormgeven.” Op basis van de ervaringen van de bewoners binnen deze gemeenschappen, creëren studenten en alumni nieuw hedendaags cultureel erfgoed. Soms dragen bewoners zelf bij aan het maakproces. Het slotstuk van Kunst blijft slapen is een presentatie waar de nieuwe objecten samen met de vijf kunstwerken uit de collectie van de RCE in de Kunsthal worden getoond. De werken verschillen van schilderijen tot imposante sculpturen van ruim twee meter hoog. “We noemen het beeldecho’s. Na afloop van de presentatie mogen de mensen de werken mee naar huis nemen”, legt Grot uit.

Het doel van het project is niet alleen om mensen anders naar erfgoed te laten kijken, maar ook dat er een gesprek ontstaat. Een deelnemer van Gemaal op Zuid kreeg een werk te logeren in zijn huis dat op het punt stond gesloopt te worden. “Het schilderij deed hem aan zijn geboorteland Marokko denken. Daar zijn de studenten en de bewoner toen over gaan praten”, vertelt Grot. Bij Laurens ouderenzorg hebben ze geluisterd naar de behoeften van de ouderen. Studenten hebben daar een wandkleed met verschillende structuren gemaakt, waar ouderen aan kunnen zitten. “De persoonlijke verhalen die je ophaalt, vind ik het mooie aan dit project. Je ontmoet zoveel mensen en het is meer dan een oppervlakkige ontmoeting. Iedereen die je spreekt heeft een bijzonder verhaal. Als bewoners een student ontmoeten gaat het niet over hun problemen maar over hun kunstwerk, het mens zijn en het menselijk aspect”, sluit Grot af.

Waarom past Kunst blijft slapen bij het Verdrag van Faro?

Kunst blijft slapen is een schoolvoorbeeld van de verbindende waarde van erfgoed en deelname door de maatschappij. Rotterdammers van vijf bijzondere gemeenschappen krijgen de kans om exclusief erfgoed van dichtbij te ervaren. In twee weken bouwen ze er een relatie mee op en gaan ze anders denken over kunst. Studenten komen langs om te luisteren naar hun ervaringen en levensverhaal, om er vervolgens nieuw erfgoed mee te maken. Deze beeldecho’s worden tentoongesteld en achteraf geschonken aan de deelnemers, zodat ze voor altijd een stukje erfgoed in de buurt hebben.

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Faro

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) ziet projecten en initiatieven als Kunst blijft slapen als voorbeeld van de Faro-werkwijze. Het Verdrag van Faro stelt niet het erfgoed maar de mens centraal en draagt als titel 'de waarde van erfgoed voor de samenleving'. De RCE is van mening dat participatie en initiatieven uit de samenleving een vanzelfsprekend onderdeel van de erfgoedpraktijk moeten zijn.