Project Wyldemerck – Hoe Molukkers zelf archeologisch onderzoek deden in Friesland
Het overwegend zo rustige bos Wyldemerck bij Balk in Friesland was in 2022 in rep en roer. Tijdens een veldinspectie en twee dagen gravend onderzoek gingen meer dan 50 Molukse oud-bewoners en nazaten van woonoord Wyldemerck, voorzien van handschoenen, piketten, kruiwagens en scheppen op zoek naar hun kamp. Het was voor het eerst in hun meer dan zeventigjarige verblijf in Nederland dat zo'n grote groep Molukkers actief meedeed aan archeologisch onderzoek naar hun eigen wortels. Als Faro-voorbeeldproject won het Project Wyldemerck in het najaar van 2022 de Grote Prijs der Nederlandse Publieksarcheologie.
Van wie is dit erfgoed eigenlijk?
Het verhaal van de Molukkers in Nederland kent een tragische aanvang. Tijdens de dekolonisatie van Indonesië werden 12.500 Molukse KNIL-militairen inclusief gezin op bevel naar Nederland verscheept en gehuisvest in 90 povere barakkenkampen overal in het land. Het was een proces van ontworteling waarin de eerste generatie uiteindelijk moest accepteren nooit meer terug te gaan naar hun thuis en een tweede generatie opgroeide in de provisorische woonoorden – of kampen zoals de Molukkers zeggen – die veel weg hebben van de AZC's van vandaag. Kamp Wyldemerck was zo'n woonoord, het enige speciaal voor islamitische Molukkers, dat bestond tussen 1954 en 1969 in de bossen bij Balk. Het had zijn eigen moskee en minaret; de eerste minaret in Nederland.
Een paar jaar geleden kwam het perceel in handen van Staatbosbeheer. Het kamp was al decennialang weg, maar in grondsporen en padenstructuur nog te herkennen. Cultuurhistorisch adviseur Bram Verhave van Staatsbosbeheer was zich bewust van de historie, maar ook dat zijn organisatie de oud-bewoners niet kende. Geleid door de vraag 'Van wie is dit erfgoed eigenlijk?' nam hij contact op met marjolijn kok en Jobbe Wijnen van Samenwerkingsverband Moluks erfgoed. Er volgende een aanvraag bij het Fonds voor Cultuurparticipatie.
Opzet
"Nee, het is geen participatie, het is een samenwerking." Daarover werden de initiatiefnemers gaandeweg steeds stelliger. Bij participatie is er nog steeds het risico dat je mag komen kijken naar wat de professionals doen. In samenwerking daarentegen zijn we gelijkwaardiger, iedereen beslist mee over wat er gaat gebeuren in het onderzoek. In Wyldemerck is iedereen deelnemer - ook de archeologen - en brengt haar of zijn eigen expertise mee. In het project doorliepen de deelnemers in 14 bijeenkomsten het totale proces van archeologisch onderzoek, van vooronderzoek en opgraving tot uitwerking van vondsten en presentatie. Op de hoogtepunten van het project vonden de deelnemers tijdens de veldinspectie zelf de oorspronkelijke plek van de moskee terug en voerden proefsleuvenonderzoek uit met hulp van de Rijksuniversiteit Groningen, iets wat alleen mogelijk was omdat de gemeente De Fryske Marren het belang zag en toestemming gaf voor het project.
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Faro
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) ziet projecten en initiatieven als project Wyldemerck als voorbeeld van de Faro-werkwijze. Het Verdrag van Faro stelt niet het erfgoed maar de mens centraal en draagt als titel 'de waarde van erfgoed voor de samenleving'. De deelnemers aan het project hebben ervaren hoe hun sterke verbondenheid met Wyldemerck nog een extra dimensie krijgt door deze bijzondere plek te beschouwen als en te onderzoeken als erfgoed. De deelnemers uit de islamitisch Molukse gemeenschap hebben bovendien een stem toegevoegd aan het gangbare gesprek over cultureel erfgoed die tot nu toe nog weinig gehoord werd. Hun betrokkenheid draagt bij aan een diverser en meerstemmiger beeld van erfgoed.