Monumentale status voor industrieel erfgoed ENCI-gebied
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) en gemeente Maastricht starten de procedures tot bescherming van het industrieel erfgoed binnen het ENCI-gebied. Wethouder Stedelijke Ontwikkeling en Cultureel Erfgoed, Frans Bastiaens gaf vandaag hiervoor samen met directeur van de RCE, Susan Lammers, het officieuze startschot in de Slakhal op het ENCI-bedrijventerrein. Er wordt voorgesteld om in totaal, naast gemeentelijke monumentale (bouw)werken, 5 (clusters van) rijksmonumenten, inclusief de imposante Oven 8, aan te wijzen.
Uniek gebied
In het zuiden van Maastricht bevindt zich een uniek stukje natuur met industrieel erfgoed: het ENCI-gebied. De mergelgroeve vormt samen met de imposante bedrijfsgebouwen en installaties van de voormalige cementfabriek een landschap, dat bijzonder is voor Limburg en Nederland. De kalksteenwinning en cementproductie zijn verleden tijd en het gebied is volop in transitie.
Onderdeel van deze duurzame en toekomstbestendige transitie vormt de aanwijzing van gemeentelijke- en rijksmonumenten binnen het voormalig ENCI-gebied, die het tijdperk van de bloeiende cementproductie blijvend zullen markeren. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) – in opdracht van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) - en de gemeente Maastricht startten eind oktober officieel de procedures tot bescherming van het industrieel erfgoed binnen het ENCI-gebied.
Minister Bruins (Cultuur): "De gebouwen van de Eerste Nederlandse Cement Industrie zijn niet alleen iconische erfstukken van onze industriële geschiedenis, maar staan ook symbool voor de innovatieve kracht van Nederland. Zij herinneren ons eraan hoe de Nederlandse cementindustrie de basis heeft gelegd voor onze moderne infrastructuur en het fundament was voor zo veel andere gebouwen. Ik ben blij dat deze bouwwerken op het terrein nu door de monumentenstatus beschermd worden”.
Bescherming industrieel Erfgoed: gezamenlijke strategie
Sinds 2010 werkt de gemeente Maastricht samen met de Provincie Limburg, ENCI en vervolgens eigenaar van het bedrijventerrein Limburg Real Estate (LRE), Natuurmonumenten en bewonersgroep Sint-Pietersberg Adembenemend (SPA) aan een toekomstvisie voor het ENCI-terrein. In 2021 werd een cultuurhistorische verkenning voor het gebied uitgevoerd op basis waarvan de Rijksbouwmeester adviseerde tot toekenning van de rijksmonumentale status aan het gehele ENCI-terrein, inclusief de groeve. Eén jaar later gaf het ministerie van OCW de RCE de opdracht om, samen met de gemeente en de provincie, de bescherming te onderzoeken en zo tot instandhouding van het industrieel erfgoed te komen.
In de afgelopen jaren is er tussen de drie overheden intensief gewerkt aan een gezamenlijke beschermingsstrategie. Wethouder Stedelijke Ontwikkeling & Cultureel Erfgoed, Frans Bastiaens: “Ons huidige landschap kunnen we enkel naar waarde schatten als we de geschiedenis ervan kennen en waarderen. Ons erfgoed is identiteitsbepalend en helpt in het vorm geven van de toekomst van dit unieke gebied en bedrijventerrein. De monumentale fundamenten vormen de voedingsbodem van nieuwe, creatieve en duurzame bedrijvigheid.”
Een overzicht van de (potentiële) monumenten is te vinden op de website van de Gemeente Maastricht.
Rijksmonumenten
De RCE heeft een ‘aanwijzingsprogramma ENCI’ uitgewerkt om te komen tot de aanwijzing van 5 (clusters van) rijksmonumenten. De formele procedure hiervoor startte met de publicatie in de Staatscourant op 30 oktober 2024. Dit ontwerpbesluit ligt zes weken ter inzage in de bibliotheek van de RCE en is in te zien op de RCE website. Binnen die termijn is het mogelijk een zogenaamde zienswijze in te dienen door belanghebbenden. Ook de gemeente wordt om advies gevraagd. Daarvoor staat een termijn van acht weken. Na die acht weken wordt het besluit definitief. Tegen dit definitieve besluit kunnen belanghebbenden vervolgens nog in beroep, mits ze een zienswijze hebben ingediend. De hele procedure duurt maximaal een half jaar.
[Tekst gaat verder onder de foto]
Thema-Omgevingsplan ‘Cultuurhistorie ENCI-gebied’
In aanloop naar de aanwijzing van het industrieel erfgoed op het ENCI-terrein, keurde de gemeenteraad op 26 september 2023 een voorbereidingsbesluit goed. Aangezien dit besluit op 1 juli 2025 komt te vervallen en gelet op de noodzaak tot het waarborgen van de bescherming van het industrieel erfgoed, besloot het college van burgemeester en wethouders op 29 oktober jl. tot het vastleggen van de erfgoedwaarden via een thematische wijziging van het Omgevingsplan, een zogenaamde Tijdelijke Alternatieve Maatregel (TAM).
Dit instrument is door de wetgever in het leven geroepen voor gemeenten die direct na de inwerkingtreding van de Omgevingswet een plan in procedure wensen te brengen, en dus niet onder het overgangsrecht valt. Het thema-omgevingsplan ligt vanaf 7 november ter visie zodat zienswijzen kunnen worden ingediend. De gemeenteraad besluit naar verwachting in maart-april 2025 tot het al dan niet vaststellen van het thema-omgevingsplan.
Maastrichts Planologisch Erfgoed
De thematische wijziging van het omgevingsplan wijst cultuurhistorisch erfgoed in verschillende categorieën aan, in lijn met de systematiek binnen het Maastrichts Planologisch Erfgoed (MPE). Deze categorieën zijn: dominante bouwwerken, kenmerkende bouwwerken, waardevolle cultuurhistorische elementen. Daarnaast wordt er een cultuurhistorisch attentiegebied aangewezen. Dat omvat naast het industrieterrein van de voormalige ENCI (inclusief alle bedrijfs- en kantoorbebouwing en de directeurswoning) onder meer ook de groeve, de visvijver en het bos- en recreatiegebied op en rondom de heuvel ‘D’n Observant’. Deze onderdelen maken deel uit van het ENCI-complex en vormen hierdoor een cultuurhistorische, landschappelijke en sociaaleconomische samenhang.
[Tekst gaat verder onder de afbeelding]
Alle ENCI-monumenten in 1 muisklik
De 'ENCI', zoals de voormalige cementfabriek in de volksmond wordt genoemd, leeft in de harten van veel Maastrichtenaren en de groeve is een geliefd natuurgebied voor inwoners en vele recreanten uit binnen- en buitenland.
Wethouder Frans Bastiaens: “We willen iedereen deel laten uitmaken van het proces tot aanwijzing van gemeentelijke- en rijksmonumenten. Ik ben dan ook trots om vandaag de lancering van een nieuwe webpagina aan te kondigen, waarop de monumentale bouwwerken binnen het ENCI-gebied op toegankelijke en overzichtelijke wijze worden gepresenteerd. Deze webpagina is tot stand gekomen vanuit een samenwerking tussen de gemeentelijke afdelingen cultureel erfgoed, stedelijke ontwikkeling en communicatie met dank aan de bijdrages vanuit de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.”
De webpagina is middels 1 muisklik te bereiken.
