Effectmeting windturbines op werelderfgoed Kinderdijk

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

In Kinderdijk is bijna duizend jaar ‘strijd tegen het water’ zichtbaar in het polderlandschap. Het wereldberoemde molencomplex Kinderdijk-Elshout in de Alblasserwaard is sinds 1997 werelderfgoed. Daardoor is de bijzondere universele waarde, de ‘Outstanding Universal Value’ (OUV), beschermd. Wat zou de impact op de OUV zijn van het plan om op het terrein van staalbedrijf Nedstaal in Alblasserdam vijf windturbines te plaatsen, met elk een ashoogte van 105 meter, een rotordiameter van 100 meter en een tiphoogte van 155 meter? Om die impact te bepalen werd een HIA uitgevoerd. De uitkomsten daarvan deden de provincie Zuid-Holland besluiten om geen toestemming voor de windturbines te verlenen.

HIA: een speciaal instrument

Om haar duurzaamheidsdoelstellingen te realiseren had de provincie Zuid-Holland diverse locaties voor windenergie aangewezen, waaronder het terrein van Nedstaal. Vanwege de verwachte effecten daarvan op werelderfgoed Kinderdijk gaf de provincie het bureau Land-id opdracht een HIA uit te voeren. Dit is een door ICOMOS (een internationale organisatie voor het behoud van monumenten) ontwikkeld instrument om de impact op de OUV van een werelderfgoed vast te stellen. Een HIA is inzetbaar voor grote(re) ruimtelijke ontwikkelingen of ingrepen, die niet per se binnen de begrenzing of bufferzone van het werelderfgoed hoeven plaats te vinden; dat kan ook verder daarbuiten zijn. Met een onafhankelijk advies geeft een HIA richting aan bestuurlijke besluitvorming, in dit geval door Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland over het al dan niet ontwikkelen van een windenergielocatie. Bij verwachte visuele effecten op het werelderfgoed, zoals hoogbouw of windturbines, is het instrument zeer goed inzetbaar.

Kernkwaliteiten

Na het formuleren van het doel van de HIA en de keuze voor het bureau werd de OUV vertaald naar locatiespecifieke kernkwaliteiten. Dat is nodig om de effecten op de OUV goed te kunnen beoordelen. Voor Kinderdijk golden de volgende drie kernkwaliteiten: het ingenieuze hydrologische systeem, het ritme van de 18e-eeuwse molens, en het typische door de mens gemaakte Nederlandse landschap. Vervolgens was het de vraag welke impact de plaatsing van de windturbines zou hebben op deze kwaliteiten.

Alternatieven

Vooral de visuele impact op de kernkwaliteiten vormde een belangrijk onderdeel. Met 3d-visualisaties, waarbij de windturbines in afbeeldingen werden gemonteerd, werd goed zichtbaar wat het effect op het historische landschap was. Ook verschillende varianten van opstellingen voor de windturbines konden op deze manier relatief eenvoudig in beeld worden gebracht. Vanwege de verwachte negatieve effecten heeft men naar verschillende alternatieven gekeken, zoals aanpassing van het aantal, de hoogte en de locatie van de turbines. In alle varianten bleef de uitkomst echter negatief.

Gevaar voor werelderfgoedstatus

De uitkomst van de HIA bood de provincie Zuid-Holland doorslaggevende argumenten om het project niet te laten doorgaan. Het advies luidde als volgt: ‘Vanuit dit onderzoek is het advies om de locatie Nedstaal als zoeklocatie voor de plaatsing van windturbines niet verder mee te nemen’. De reden hiervoor is dat de plaatsing van zowel de uitgangssituatie als de onderzochte alternatieven een dusdanig negatief effect op Kinderdijk heeft dat dit een risico betekent voor de werelderfgoedstatus.

Verstoring panorama

Volgens het eindrapport zou de komst van windturbines een groot negatief effect gehad hebben op de visuele integriteit van het landschap: ze zouden de compleet- en gaafheid van het panorama vanuit de belangrijkste zichtpunten van Kinderdijk verstoren, vooral vanuit de Lekdijk. Verder luidde de conclusie dat de turbines zouden thuishoren bij een landschap dat meer bij de stad hoort, bij een nieuw energielandschap, terwijl Kinderdijk juist onderdeel uitmaakt van een karakteristiek agrarisch cultuurlandschap.

HIA: hulpmiddel voor een goede afweging

De HIA is een onafhankelijk onderzoek dat veelal wordt uitgezet bij een daarvoor gespecialiseerd adviesbureau. Het onderzoek is niet verplicht, en zal ook niet altijd noodzakelijk zijn voor elke soort ingreep. De vraag wanneer een HIA noodzakelijk is, is niet helemaal scherp afgebakend. In alle gevallen is het daarom van belang om de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed hierbij te betrekken. De afgelopen jaren zijn voor Kinderdijk en andere grotere (genomineerde) werelderfgoederen in Nederland meerdere HIA’s uitgevoerd voor uiteenlopende onderwerpen. De ervaring is inmiddels dat de inzet van een HIA bijdraagt aan het inzichtelijk maken van afgewogen keuzes, waarbij behoud en beleving van de waarden van het werelderfgoed voorop staan. Op deze website vindt u binnen het onderwerp Werelderfgoed meer informatie over de HIA.