Kunstzijdefabriek ENKA wordt fietsexperience
In de uitgestrekte Westhal van de voormalige ENKA-fabriek in Ede kunnen mensen nu terecht voor de ultieme fietservaring. Dankzij 1650 zonnepanelen is dit het eerste energieleverende rijksmonument in Nederland.
Westhal ENKA-fabriek wordt energieleverende fietsexperience
De monumentale Westhal van de voormalige ENKA-fabriek in Ede is getransformeerd tot een energieleverende fietsexperience. Het 40 hectare tellende ENKA-terrein ligt aan de spoorlijn tussen Utrecht en Arnhem, op een steenworp afstand van station Ede-Wageningen. Op het terrein ligt de Westhal: een rijksmonument uit 1928 met een oppervlakte van bijna 9.000 m2. In 2016 opende hier De Fietser: een fietservaringscentrum, dat onder meer voorziet in een indoor testparcours van maar liefst een halve kilometer lang. De uitgestrekte sheddaken zijn voorzien van zonnepanelen waardoor het gebouw meer energie oplevert dan het verbruikt.
Geschiedenis ENKA-fabriek
De ENKA (deze naam komt voort uit de uitspraak van de afkorting NK, van Nederlandse Kunstzijdefabriek) bouwde in 1919 de eerste kunstzijdefabriek in Ede. Dit gaf het kleine stadje een enorme impuls: het inwonertal groeide van 7.600 tot 113.000. De fabriek breidde zich in latere decennia flink uit met een eigen busdienst, zwembad en zelfs een ENKA-dorp. De fabriek roerde zich in het Edese verenigingsleven met onder andere een koor en een voetbalclub. In 2002 sloot de fabriek haar deuren en werd een groot deel van de gebouwen gesloopt. De Westhal uit 1928 en de later bijgebouwde Melkwolhal uit 1941 zijn sinds 2015 in bezit van BOEi die zich ontfermt over de restauratie, herbestemming en exploitatie.
Monumentale ENKA-fabrieksgebouwen
Han Wartna is ontwikkelingsmanager bij BOEi en heeft zich beziggehouden met de restauratie, herbestemming en exploitatie van dit bijzondere fabrieksterrein, een flink gebied van zo’n 40 hectare. Dit project draait dus niet alleen om de verduurzaming van een rijksmonument maar ook de programmering van een flink stuk stad. ENKA werd in 2002 gesloten. In overleg met de gemeente Ede, de provincie, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (toen nog de RACM) en de toenmalige eigenaar, werd onder voorzitterschap van BOEi besloten om 10% van de bedrijfsruimten vanwege de hoge monumentale waarde te laten staan. De rest van de bebouwing werd gesloopt en een groot deel van het gebied is ontwikkeld tot woonwijk. De monumentale fabrieksgebouwen hebben een bijzondere betekenis als tastbare herinnering aan de geschiedenis van dit gebied.
BOEi
BOEi ontfermde zich over de voormalige Westhal uit 1928 en het later toegevoegde Melkwolgebouw (1941) en deed een haalbaarheidsonderzoek om kansrijke nieuwe functies in kaart te brengen. Een van de conclusies was dat de grote fabriekshal geschikt was om verschillende bedrijven door middel van losse units (box-in-box) onder te brengen. ‘Deze gebiedsontwikkeling is midden in de crisis opgestart, dus het zou lastig worden om zoveel verschillende huurders bij elkaar te krijgen’, aldus Wartna. Via-via werd contact gelegd met de Accell Group, de grootste fietsfabrikant van Europa. Bij Accell bleken ze op zoek naar een geschikte ruimte voor een ‘fietsbelevingscentrum’ met ruimte voor een overdekt fietsparcours om fietsen van verschillende merken te kunnen testen. Daarnaast wilden ze de ruimte gebruiken voor een fietsmuseum, presentaties en fietsverhuur.
Belevingscentrum De Fietser in ENKA-fabriek
De locatie van de ENKA-fabriek bleek ideaal voor de huisvesting van belevingscentrum De Fietser. Het voormalige ENKA-terrein is goed ontsloten en ligt op loopafstand van het station Ede-Wageningen en vlak bij diverse snelwegen. Daarbij ligt Ede aan de rand van de Veluwe. Mogelijkheden te over om er in de omgeving op een huurfiets op uit te trekken. ‘Maar het belangrijkste argument was het gebouw zelf’, vertelt Wartna. De Westhal is een L-vormige hal van ongeveer 9.000 m2. De hal heeft sheddaken en een geavanceerde constructie van vakwerkspanten, waardoor een grote vrije overspanning mogelijk is. De gevels zijn opgetrokken uit baksteen. Door het gebouw aan één partij te verhuren kon de karakteristieke openheid van het gebouw worden bewaard. In september 2016 nam ‘De Fietser’ zijn intrek in het gebouw.
"Wil je een monument verduurzamen, kan je het beste gebruikmaken van alternatieve duurzame energiebronnen. Bouwkundige ingrepen zoals isolatie tasten al snel de monumentale waarde aan en brengen relatief weinig op."