Regenboogschool Bedum: nieuwbouw ter versteviging van bestaande bouw
Het is de eerste school die te boek staat als Rijksmonument en aardbevingsbestendig werd gemaakt: CBS De Regenboogschool in het Groningse Bedum. De manier waarop het pand verstevigd is, is eveneens bijzonder: door nieuwbouw tegen de bestaande bouw te plaatsen. Omdat deze verstevigingsoperatie van de school onder het Scholenprogramma van de Nationaal Coördinator Groningen (NCG) viel, werd het pand ook gelijk verduurzaamd en geschikt gemaakt voor hedendaags onderwijs.
Het ruim 100 jaar oude schoolgebouw in Bedum wordt in de volksmond ook wel een gangenschool genoemd: hoge plafonds, brede gangen, rechthoekige lokalen, brede deuren, terrazzovloeren. En een entreepartij met veel glas in lood met brandschilderingen waarop de portretten van de 3 voormannen uit de Schoolstrijd van de vorige eeuw staan afgebeeld. Het schoolgebouw is in die 100 jaar altijd in goede conditie gehouden door het schoolbestuur en de gemeente.
Scholenprogramma
Omdat de school in een gebied ligt dat gevoelig is voor aardbevingen vanwege gaswinning kon het meedoen aan het Scholenprogramma van de Nationaal Coördinator Groningen (NCG). Een programma dat is opgericht om scholen in Groningen die last hebben van de gevolgen van aardbevingen versneld te versterken. Daarnaast werd er in het programma rekening gehouden met ander huidige eisen die gesteld worden aan schoolgebouwen, zoals verduurzaming en het doorvoeren van aanpassingen voor hedendaags onderwijs.
Rekening houden met richtlijnen voor monumenten
Constructeur Rinse Wiersum van W2N Groningen was betrokken bij de versterkingsoperatie van de school. ‘Uit de berekeningen die in 2017 waren uitgevoerd om de constructieve stabiliteit van het schoolgebouw te toetsen, bleek al gauw dat bij een hele zware beving delen van het pand kunnen instorten. Om het pand te verstevigen, werd een definitief ontwerp opgesteld dat wij op verzoek van de gemeente hebben omgezet naar een uitvoeringsontwerp.’
Wiersum: ‘Omdat de school een Rijksmonument is, werd de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) betrokken om advies te geven over het definitief ontwerp. De gemeente had hen al betrokken voordat wij aan tafel zaten. Uit het advies van de RCE bleek dat de voorgestelde versterkingsmaatregelen grote gevolgen hadden voor de monumentale waarde van het pand. Samen met Adema Architecten hebben we vervolgens gezocht naar alternatieve maatregelen, met meer behoud van de monumentale waarde.’
Nieuwbouw aan bestaande bouw
De opvallendste maatregel was het plaatsen van nieuwbouw in de oksel van de bestaande bouw. Wiersum: ‘De vorm van de bestaande bouw is asymmetrisch, een soort boemerang. Door de nieuwbouw te koppelen aan de bestaande bouw kunnen de asymmetrische krachten die het pand tijdens een beving te verduren krijgt door het nieuwe gedeelte worden opgevangen. Bovendien werd door het plaatsen van de nieuwbouw ook voldaan aan de wens van het schoolbestuur om het gebouw uit te breiden.
In de oudbouw zelf zijn staalportalen aangebracht die zorgen voor het afdragen van een groot deel van de aardbevingsbelasting naar de fundering. Ook hebben we dak- en vloerschijven stijver gemaakt, zodat de houten dak- en vloerplanken minder verschuiven tijdens een beving. De monumentale waarde van het pand hebben we vooral intact kunnen houden door maatregelen te bedenken die ook makkelijk te verwijderen zijn. Zo hebben we ervoor gekozen HoutSkeletBouw wanden te plaatsen (hsb) tegen de gevels en binnenmuren van het pand, in plaats beton. Dat laatste was oorspronkelijke het plan. Ook zijn de dakplaten vastgeschroefd in plaats van verlijmd. Zelfs de staalportalen kunnen later weer weggehaald worden.’
De monumentale waarde van het pand hebben we vooral intact kunnen houden door maatregelen te bedenken die ook makkelijk te verwijderen zijn.
Naar buiten kijken
Tijdens de versterkingsoperatie zijn er gelijk een aantal maatregelen doorgevoerd om het schoolgebouw te verduurzamen. Zo werden de HoutSkeletBouw wanden opgevuld met isolatiemateriaal en zijn de gasgestookte cv-ketels vervangen door warmtepompen, zonnepanelen en een elektrische cv-ketel met mechanische ventilatie om een goed binnenklimaat te creëren.
Locatiecoördinator van de school Tineke Huisinga is erg tevreden met alle aanpassingen die er in het gebouw gedaan zijn. ‘De gangen waar het voorheen altijd erg koud was, hebben nu een aangename constante temperatuur. En door het omhoog brengen van de vloeren en het omlaag brengen van de plafonds is de akoestiek in het gebouw een stuk beter, en kunnen de kinderen naar buiten kijken. Iets dat de leraren vroeger liever niet wilden dat de kinderen deden.’
Vernieuwend onderwijs
Maar waar Huisinga en haar collega’s vooral erg blij mee zijn, is dat door de aanpassingen in het pand -in combinatie met een vernieuwde inrichting- het mogelijk is geworden een vernieuwend soort onderwijs te geven. ‘We hebben bijvoorbeeld nu zogenoemde leerpleinen. Een soort verlengstuk van het lokaal. Leerlingen kunnen hier hun eigen leerplek uitkiezen om zelfstandig of in groepsverband aan de slag te gaan met de leerstof, na de instructie van de leerkracht.
De architect heeft een grote rol gehad om onze wensen voor vernieuwend onderwijs te verwezenlijken. Omdat het een monumentaal pand is, ben je dan natuurlijk gebonden aan bepaalde uitgangspunten. Maar de focus lag altijd op wat wel kon en zelfs verder dan dat. Zo heeft hij bijvoorbeeld treinnisjes bedacht in de wanden die door de versteviging een stuk dikker zijn geworden. Een mooi voorbeeld van hoe de architect dacht in oplossingen in plaats van beperkingen.’
Bij de opening van het vernieuwde pand zag ik ook hoe blij iedereen was met het resultaat. Heel mooi om te zien.
Trots op het gebouw
Al met al kijkt Wiersum positief terug op het hele gebeuren. ‘Het proces ging vrij soepel. We hebben weinig tegenslagen gehad. Bij de opening van het vernieuwde pand zag ik ook hoe blij iedereen was met het resultaat. Heel mooi om te zien.’ Die blijheid kan Huisinga beamen. ‘Wij zijn ontzettend trots op ons vernieuwde schoolgebouw. En laten het ook met trots aan anderen zien. Het maakt dat zowel de kinderen als de leerkrachten hier kunnen schitteren.