Ontwerpend onderzoek naar nieuw leven voor een wederopbouwschool

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Het gebouw van De Toermalijn, school voor speciaal basisonderwijs (SBO) in de wijk Emmermeer, functioneerde goed, maar kende ook ouderdomsgebreken. Bovendien waren er vraagtekens bij de toekomstbestendigheid van het schoolgebouw, gelet op onder meer de ontwikkelingen in het onderwijs en de demografische krimp.

Onenigheid

Het oorspronkelijke gebouw van De Toermalijn uit 1956 is een provinciaal monument. Daarom moest het gebouw in stand blijven. Er was echter onenigheid tussen de schoolleiding en het schoolbestuur, en tussen het schoolbestuur en de gemeente, over de vraag of het gebouw als school zou kunnen blijven functioneren. Deze onenigheid betrof de volgende punten:

• De schoolleiding was zeer tevreden over de kwaliteiten van het gebouw. Die droegen bij aan een prikkelarme omgeving voor de leerlingen. De ruime lokalen en de structuur van de gangschool werden bovendien zeer gewaardeerd.
• Het schoolbestuur oordeelde dat het gebouw technisch verouderd was, en duur in exploitatie. Bovendien betwijfelde het bestuur of het gebouw zou voldoen aan toekomstige onderwijskundige eisen. Het bestuur had dan ook voorkeur voor nieuwbouw.
• De gemeente vermoedde dat de zwakke plekken zouden kunnen worden opgelost, en nieuwbouw niet nodig zou zijn.

Verkennend onderzoek

In opdracht van de gemeente Emmen en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) deed de Stichting Mevrouw Meijer in 2013 verkennend onderzoek naar de toekomstmogelijkheden van het schoolgebouw van De Toermalijn. Mevrouw Meijer streeft behoud en verbetering van bestaande onderwijshuisvesting na met behulp van zogenoemd ontwerpend onderzoek. De onderzoeksvraag luidde in dit geval als volgt: hoe is het behoud van De Toermalijn te combineren met de huidige en toekomstige gebruikseisen en een gezonde exploitatie.

Afbakening van het onderzoek

4 factoren bakenden het speelveld van het onderzoek af:

1. De waardering door de schoolgebruikers voor het gebouw.
2. De zorgen van het schoolbestuur over de exploitatie en de toekomstwaarde.
3. De gemeentelijke wens om de schoolfunctie van het gebouw te handhaven.
4. De monumentale status van het gebouw.

Aangezien het schoolgebouw altijd een belangrijke schakel in de sociale en ruimtelijke structuur van de wijk was geweest en zou moeten blijven, werd ook de stedenbouwkundige situatie bij het onderzoek betrokken.

Meer school voor je geld

Bij haar onderzoeken hanteert Mevrouw Meijer 4 argumenten om schoolgebouwen te handhaven in plaats van te slopen.

1. Cultuurhistorie: de scholen uit de wederopbouwperiode zijn kenmerkend voor hun tijd.
2. Functie: deze scholen zijn slim en flexibel ontworpen en kunnen de veranderende gebruikseisen opvangen.
3. Duurzaamheid: sloop en nieuwbouw zijn zeer milieubelastend.
4. Financieel: renovatie van een bestaand schoolgebouw is voordeliger dan gelijkwaardige nieuwbouw. Volgens een rekenmodel van bouwkostenadviesbureau Winket varieert het voordeel tussen de 10 en 30 procent. Met renovatie krijg je dus meer school voor je geld.

Architectonische opgave en maatschappelijke kosten

Scholenbouw is hoe dan ook een architectonische opgave. Om de situatie rondom De Toermalijn te analyseren en met voorstellen te komen voor de nodige upgrade, nodigde Mevrouw Meijer 3 architectenbureaus uit met gevoel voor renovatie van schoolgebouwen. Dat leverde 3 ontwerpen op, die ieder op hun eigen manier een impuls gaven aan de ideeënvorming over erfgoed, herbestemming en functiebehoud. Mevrouw Meijer liet bouwkostenadviesbureau Winket de totale maatschappelijke kosten van deze oplossingen doorrekenen, zoals kapitaallasten, onderhoud en energie. De uitkomsten hiervan werden vergeleken met de cijfers van vergelijkbare nieuwbouw. Daaruit bleek dat hoogwaardige renovatie kostentechnisch kon wedijveren met nieuwbouw.

Meer potentie dan gedacht

De ontwerpen van de architectenbureaus lieten de kracht van de wederopbouwarchitectuur zien. De ontwerpen stemden ook optimistisch over het vermogen van hedendaagse architecten om vitale historische kwaliteiten in te zetten voor de school van de toekomst. Juist ook de benadering van ontwerpend onderzoek van Mevrouw Meijer was waardevol voor het proces. Daardoor konden alle betrokken partijen intensief met elkaar samenwerken, de impasse doorbreken en samen een nieuwe toekomst schetsen. Het onderzoek maakte de bestuurders ten slotte bewust van de bouwkwaliteiten van de wederopbouwscholen, en confronteerde hen met het hoge tempo waarin dit erfgoed verdwijnt.

Opdracht voor definitief ontwerp

Het onderzoek van Mevrouw Meijer werd in 2014 afgerond. Het schoolbestuur van De Toermalijn werd overtuigd van de kwaliteiten en mogelijkheden van het bestaande schoolgebouw, en gaf Zecc Architecten de opdracht voor een definitief ontwerp. Dat voorzag onder meer in het verwijderen van diverse latere uitbreidingen (die geen monumentale status hadden) en het toevoegen van een nieuwe ‘schil’ met lokalen. De renovatie vond plaats in het schooljaar 2017-2018. In maart 2021 schreef de honderdste leerling zich in; de school is nog nooit zo populair geweest.

Geconcludeerd kan worden dat scholen uit de wederopbouwperiode veel meer potentie hebben dan gemeenten en scholen zelf vaak denken.