Herkomst gezocht

In de jaren 1933-1945 heeft het nazi-regime in vele landen, waaronder Nederland, een ongekend aantal cultuurgoederen geroofd en geconfisqueerd. Ook werden objecten, soms onder dwang, afgestaan of verkocht.

Na de Tweede Wereldoorlog zijn cultuurgoederen door de geallieerden teruggehaald uit Duitsland en teruggebracht naar landen van herkomst. Tot in de jaren ‘50 is een deel van de objecten die uit Duitsland terugkwam, teruggegeven aan de rechtmatige eigenaren. Een deel waarvan geen eigenaar kon worden opgespoord, werd geveild. Wat achterbleef kwam in de rijkscollectie en kreeg de titel NK-collectie (Nederlands Kunstbezit-collectie). Deze collectie bevat objecten die mogelijk tussen 1933 en 1945 zijn geroofd, geconfisqueerd of onder dwang verkocht. Als dat het geval is, willen wij de rechtmatige eigenaren graag terugvinden, zodat zij een restitutieverzoek kunnen indienen. 

Intensivering Restitutiebeleid

In 2022 is het vierjarige RCE-programma Intensivering Restitutiebeleid gestart. Een belangrijk onderdeel daarin is het uitvoeren van aanvullend herkomstonderzoek van objecten in de NK-collectie. Het streven is om tijdens de onderzoeksperiode het bruikleenbeleid van NK-objecten zo veel mogelijk te continueren. Het tonen van deze objecten is immers een belangrijke manier om de herkomstgeschiedenis te vertellen. Dit kan bijdragen aan de zoektocht naar hun rechtmatige eigenaren.

Musea

Ongeveer de helft van de ruim 3300 objecten in de NK-collectie is in bruikleen. Musea plaatsen bij NK-objecten een informatieve tekst over de NK-collectie, met een oproep om eventuele informatie over het kunstwerk te delen met restitutie@cultureelerfgoed.nl. Dit helpt mogelijk in onze zoektocht naar de rechtmatige eigenaar.

Divers

De andere helft van de NK-collectie wordt bewaard in het Collectie Centrum Nederland (CC-NL). Een selectie daaruit is in deze vitrines te zien. Bij een eerste blik wordt meteen duidelijk hoe divers de collectie is; het gaat om schilderijen, maar ook keramiek, glas en zilverwerk. Niet hier te zien maar wel deel van de collectie zijn meubels zoals kasten en fauteuils, tapijten, beeldhouwwerk en werken op papier zoals prenten. Samen vertellen deze objecten het verhaal van de ongekende kunstroof door de nazi’s en het verlies van hun – veelal Joodse – eigenaren tijdens de bezetting.

Voor meer informatie zie: Herkomst gezocht

Vitrine 1: Diversiteit van objecten

De objecten in deze vitrine geven een indruk van de diversiteit van objecten in de NK-collectie. Het ging zeker niet alleen om kunst, maar cultuurgoederen in brede zin zoals tapijten en kleden, meubilair, beelden, vazen en servies. We weten weinig tot niets over de vroegere eigenaren van de kandelaars, de vijzel, de bronzen offerschaal of het mes. Uit recent onderzoek is gebleken dat het mes een traditioneel Zeeuws boerenzakmes is met een perenhouten handvat: een paeremes. Dergelijke messen waren een onderdeel van de Zeeuwse negentiende-eeuwse klederdracht. Helaas heeft deze kennis ons niet dichter bij de vroegere eigenaar gebracht. Regelmatig schrijven we blogs om de hulp van het publiek te vragen bij onze zoektocht, zo ook voor dit mes, zie: Hulp bij herkomst: van wie was dit typisch Zeeuwse boerenzakmes.

Op www.herkomstgezocht.nl kunt u zich abonneren op onze nieuwsbrief.

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Vitrine 2: Tegels

Tegels, tegels en nog eens tegels. In de NK-collectie bevinden zich meer dan honderd, met name Delftsblauwe, tegels. Ze waren kennelijk erg populair als verzamelobject tijdens de oorlogsjaren en zijn in grote getalen vanuit Nederland naar Duitsland gegaan. Na de oorlog zijn ze door de geallieerden weer teruggestuurd naar Nederland. Tegenwoordig bevinden ze zich bijna allemaal in het CC-NL, het depot van de RCE. Het is onmogelijk gebleken om te achterhalen waar de tegels vandaan komen. De tegels zijn individueel nauwelijks herkenbaar en op de achterkanten zijn geen merktekens of nummers aangetroffen die de zoektocht verder zouden kunnen helpen. En het is daarom ook onmogelijk gebleken te achterhalen of het hier om handel of roof gaat. Hetzelfde geldt helaas ook voor de meer dan 120 tapijten in de NK-collectie.

Vitrine 3: Schilderijen

Ongeveer de helft van de NK-collectie bestaat uit schilderijen. De handel in kunst bloeide met name tijdens de eerste oorlogsjaren. Hitler wilde een groots museum neerzetten in zijn geboortestad Linz en Göring bouwde zijn jachtslot om tot privémuseum. In hun kielzog struinden veel Duitse musea de Nederlandse kunstmarkt af, zoals ze dat ook in andere landen deden. In Nederland waren er zowel Joodse als niet-Joodse handelaren actief op de kunstmarkt. Er zijn (Joodse) handelaren die onder druk gezet werden om te verkopen, maar er waren ook veel handelaren voor wie het goede jaren waren. Het schilderij in deze vitrine is waarschijnlijk een voorbeeld van handel. In 1940 werd het door een Nederlandse handelaar in Londen gekocht, daarna wisselde het diverse malen van eigenaar voordat het werd aangekocht ten behoeve van het beoogde Führermuseum in Linz.

Voor meer informatie over de herkomst van dit schilderij: NK1591.

Vitrine 4: NIOD objecten

Van zolder gehaald. De objecten in deze vitrine vertellen een bijzonder verhaal. In 2000 werden bij het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) in Amsterdam zeven stuks zilverwerk, drie borden en een schilderij van een kerkinterieur ingeleverd. Erbij zat de brief waarvan in deze vitrine een kopie ligt. Waarschijnlijk zijn de objecten aan het begin van de oorlog ter bewaring gegeven aan de persoon die ze in 2000 inleverde. Aan de hand van de informatie in de brief is het echtpaar dat waarschijnlijk eigenaar was van deze objecten geïdentificeerd. Zij zijn in de kampen omgebracht net zoals al hun broers en zussen. Zelf hadden zij geen kinderen. Nabestaandenonderzoek heeft laten zien dat er ook geen verre familie meer is.

De kunstwerken in deze vitrine

Zilverwerk

Vervaardiger	Titel	Datering	Identificatie
Zaans Zilversmederij	Zilveren suikertang versierd met rocailles	1920-1939	NK3590
Vervaardiger onbekend	Strooilepel verzilverde geperforeerde bak en zilveren steel	1900-1929	NK3591
Vervaardiger onbekend	Strooilepel met geperforeerde bak	1875-1924	NK3592
Firma Moerkerk & Co.	Zilveren kroketschep met opengewerkt decor en gegraveerde bloemmotieven	1937	NK3593
B.R. Citroen (1827-1864)	Zilveren zuurvork gegraveerde steel en de initialen IvS	1850	NK3594
Vervaardiger onbekend	verzilverde strooilepel met geperforeerde bak	1875-1924	NK3595
Zaanlandse Zilversmederij	Zilveren cakevork met Oud-Hollands decor	1926	NK3596

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Naast zilverwerk en borden werd ook een schilderij ingeleverd. Het gaat om een schilderij van Jan Schenkel (1829-1900), Kerkinterieur, 1920, NK3740.

Vitrine 5: Glaswerk

De realiteit van het herkomstonderzoek dat de RCE doet naar de NK-collectie is dat de zoektocht voor veel objecten geen resultaat oplevert. Voor veel objecten zijn er geen aanknopingspunten om de herkomstgeschiedenis completer in beeld te krijgen omdat de objecten niet onderscheidend genoeg zijn en geen merktekens of nummers hebben. De glazen in deze vitrine zijn daar een goed voorbeeld van. Toch is herkomstonderzoek nooit klaar. Technologische ontwikkelingen, nieuwe bronnen en voortschrijdende digitalisering leiden soms tot aanknopingspunten voor verder onderzoek. Van onschatbare waarde is daarbij ook (internationale) samenwerking. Zo zijn diverse musea in Duitsland genereus in het delen van gegevens uit de oorlogsjaren. Die open houding heeft al tot enkele positieve resultaten geleid.

Zie: Hulp bij herkomst: gedecoreerde bokalen van glas.

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding

Vergroot afbeelding