Noord-Holland als hub
Weblog
In Nederland zijn ruim 3200 bronzen (geregistreerde) voorwerpen uit de bronstijd bekend. Het zijn archeologische vondsten van zwaard tot bijl, en van armband tot mantelspeld. Van veel van die vondsten, soms tot wel 4000 jaar oud, weten we niet waar het materiaal vandaan komt. Een nieuw onderzoeksproject wil daar nu verandering in brengen. In een serie blogs neemt het projectteam ons mee in hun onderzoek. Noah Strijker richtte zich specifiek op Noord-Holland en dat gaf verrassende uitkomsten.
In het project werken ook studenten mee. Door hun eigen onderzoek vorm te geven doen zij een wereld aan nieuwe ervaringen op. Student Noah Strijker zette alle bronstijdobjecten uit Noord-Holland op een rijtje en koppelde deze aan de landschappelijke setting. Met als resultaat een mooi overzicht met verrassende uitkomsten, waarover zij hieronder blogt.
Noord-Holland als onderzoeksregio
Aan het begin van mijn onderzoek was er een eerdere inventarisatie van bronzen artefacten uit West-Friesland beschikbaar, samengesteld door Wouter Roessingh en Erik Lohof. Uit hun studie kwam naar voren dat er geen kokerbijlen uit deze regio bekend zijn. Dat is heel vreemd, omdat juist kokerbijlen veel in Nederland zijn gevonden. Deze kwestie was de aanleiding voor mijn studie naar alle bronzen voorwerpen uit de bronstijd in Noord-Holland.
De eerste stap in mijn onderzoek was contact op te nemen met allerlei instanties met bronzen voorwerpen in de collectie. Dat bracht mij op verschillende plekken, zoals in Castricum, bij het provinciaal depot/het Huis van Hilde, in Laren bij het Geologisch Museum Hofland en in Amsterdam, bij de gemeentelijke archeologisch dienst. Iedereen was bereid te helpen, zodat ik ze kon bekijken en inventariseren voor mijn onderzoek.
Standplaats geïnventariseerde bronzen objecten Noord-Holland (N=77)
| Aantal bronzen | |
|---|---|
| Provinciaal Depot Noord-Holland (d) | 18 |
| Tijdelijk depot (d) | 2 |
| Gemeente Amsterdam (d) | 3 |
| Gemeente Hoorn (d) | 8 |
| Museumhuis Huis van Hilde (m) | 17 |
| Poldermuseum Andijk (m) | 1 |
| Geologisch museum Hofland (m) | 5 |
| Rijksmuseum van Oudheden (m) | 7 |
| Privébezit (p) | 16 |
Waar ligt wat?
In totaal heb ik 77 bronzen artefacten uit de bronstijd geïnventariseerd. Een bijzondere categorie zijn de 16 bronzen objecten die in privébezit zijn. Ze zijn door metaalzoekers met een metaaldetector gevonden en gemeld. Het werkelijke aantal ligt waarschijnlijk hoger door niet-gemelde vondsten in privébezit.
Bijna de helft (35) van de bronzen artefacten ligt in Castricum: 18 in het Provinciaal Depot Noord-Holland en 17 in de vitrines van Huis van Hilde, waaronder de stukken van de bewust ingegraven bronsschat van de Westfrisiaweg. De set aan 77 bronzen is heel gevarieerd; van wapens, zoals zwaarden en speerpunten tot sieraden, zoals armbanden en halssnoerverdelers. Ook werktuigen vallen daaronder, zoals bijlen, een beitel en priem. Bijlen zijn er volop, zowel rand- als hielbijlen, maar kokerbijlen zijn er nauwelijks inderdaad.
Relatie met het landschap
Na deze inventarisatie heb ik met behulp van het geografisch informatiesysteem QGIS de coördinaten van de vondsten geplaatst op de paleogeografische kaart van 1500 voor Chr., om zo een beeld te krijgen van de landschappelijke verspreiding van bronzen artefacten uit de bronstijd in Noord-Holland.
(Klik op de afbeeldingen voor een vergroting van kaart en legenda)
Een belangrijke uitkomst van mijn onderzoek is dat de bronzen artefacten zijn gevonden in verschillende landschappen: het kweldergebied van West-Friesland (blauw), de strandwallen van Kennemerland (fel geel) en de stuwwalgebieden (zacht geel), waar ook de ‘zandeilanden’ Texel en Wieringen bijhoren. Dit beeld komt overeen met die van de bronstijdbewoning op hoger gelegen delen van het landschap. Dat het intensief onderzochte kweldergebied van West-Friesland hoge aantallen laat zien, is niet verrassend. Die regio was in de bronstijd drukbevolkt. Interessant zijn de schijnbaar ‘losse’ bronzen vondsten in het veen (bruin). Dat zijn de gebieden waarvan wordt aangenomen dat het destijds te nat was om te wonen. Opvallend zijn ook de vele speerpunten die vooral in het West-Friese kweldergebied zijn gevonden. Wijst dit op gewapende strijd of werd daar meer gejaagd? Dit zijn vragen die hopelijk in de toekomst meer aandacht gaan krijgen.
(Beitel van het Duitse type Lembke, afkomstig uit het Elbe-Weser-gebied. Foto: ADC ArcheoProjecten)
Contacten met verre streken
Sommige bronzen voorwerpen zijn duidelijk niet lokaal, zoals de brilfibula’s van het type Oerel die op Texel en in West-Friesland zijn gevonden. Deze mantelspelden zijn in Denemarken gemaakt. Of een uit Frankrijk afkomstige speerpunt van het type Tréboul, of een beitel uit het Elbe-Weser-gebied. Ze wijzen op contacten tussen verschillende gebieden en zijn via zowel maritieme als landroutes in Noord-Holland terechtgekomen.
De bronzen voorwerpen uit de provincie Noord-Holland zijn voor het loodisotopenproject een belangrijke bron van studie. Maar liefst 24 van de 77 voorwerpen mochten worden bemonsterd. Die set zal ongetwijfeld nieuwe verhaallijnen over de mijnregio’s opleveren.