Restauratie van museaal glas: een kijkje achter de schermen
Weblog
Voor de tentoonstelling 'Kunst met glas' in Museum Lunteren (nog te zien tot en met 4 maart) is een aantal glaspanelen uit de kunstcollectie van de Rijksdienst voor het Cultureel erfgoed in twee verschillende ateliers behandeld. Corinna de Regt, Mandy Slager en Hans van der Valk hebben daar aan meegewerkt. In dit blog wordt toelichting gegeven op de toegepaste restauratietechnieken voordat de panelen naar Museum Lunteren vertrokken.
Dit blog is een vervolg op Glas-in-loodramen uit de Rijkscollectie RCE te zien in Lunteren.
Glaspanelen die uit de oorspronkelijke context gehaald zijn en in museale collecties terecht komen, vertonen veelal schade. Wanneer ze geëxposeerd worden is het van belang dat ze ‘stabiel’ zijn en dat vuil en schade de beleving en leesbaarheid van de ramen niet belemmert. De ingrepen worden op terughoudende wijze uitgevoerd en alleen het noodzakelijke wordt behandeld om de cultuurhistorische waarde niet aan te tasten. Pas als er geen andere opties zijn, wordt er op onderdelen vernieuwd. Daar zijn richtlijnen voor. Elke stap behoeft een specifieke deskundigheid. Hoe pak je dat aan?
[Tekst gaat verder onder de afbeelding]
Toegepaste conservering- en restauratiemethoden
Glas in lood komt pas echt tot zijn recht wanneer het licht door het glas heen kan schijnen. Dikke lagen vuil, verfspatten, stof en gruis maken het glas minder transparant, waardoor de intensiteit van de kleuren niet goed tot zijn recht komt. Daarom is als eerste oppervlakkig vuil verwijderd met behulp van zachte kwasten die geen krassen nalaten op het glazen oppervlak. Met een kwast maakt restaurator Corinna de Regt in het restauratieatelier van de RCE in het Collectiecentrum Nederland een raam schoon dat begin vorige eeuw door Henri van der Stok ontworpen is. Stof is direct weggezogen met een speciale museumstofzuiger die vanwege de zachte opzetstukken veilig is bij de behandeling van kwetsbare objecten. Daarna is met zachte sponsjes het glazen oppervlak nog grondiger schoongewreven en weer tot glanzen gebracht. Hardnekkig vuil zoals kitresten en verfvlekken zijn voorzichtig verwijderd met een wattenstaafje en gedemineraliseerd water met een beetje ethanol, of met een scalpelmesje.
[Tekst gaat verder onder de afbeelding]
Breukschade
Wanneer er sprake is van breukschade worden de breuken van de afzonderlijke ruitjes eerst gemarkeerd. In veel gevallen bestaat het risico dat het gebroken glas vroeg of laat los komt te zitten en uit het lood valt. Om dit te voorkomen en het glas te stabiliseren, is besloten om de breuken waar nodig te verlijmen. Dit helpt ook om de breuken minder zichtbaar te maken, wat de esthetische kwaliteiten van de ramen ten goede komt. Voorafgaand aan de verlijming worden gebroken delen in de juiste positie gebracht en bijeengehouden met dunne strookjes tape. Daarna worden metalen krammetjes met een reversibele lijm over de breuken heen aangebracht voor extra stabiliteit. Hierbij is de uitdaging om sommige ruitjes die een beetje verzakt zijn en daarom niet perfect waterpas liggen eerst recht te leggen. Zoals te zien is bij het lijf van deze Christusfiguur aan de donkere schaduwstrepen, die aangeven dat er ruimte tussen de gebroken delen zit.
Op strategische plekken zijn tijdens de behandeling op maat gesneden schuimlagen onder het glas gelegd, zie eerste foto hieronder. Zo worden de breuken ‘vrijgehouden’ van druk en kan bereikt worden dat er op de gewenste plekken druk wordt uitgeoefend. Kleine gewichtjes helpen hier nog extra bij. Als alle glas goed in positie ligt kunnen de breuken capillair worden verlijmd met een epoxylijm met goede kwaliteiten op het gebied van houdbaarheid. Na verlijming kunnen de krammetjes en overtollige lijm verwijderd worden. Daarna zijn de ruitjes weer stabiel.
Op de tweede foto is het detail na verlijming te zien. De glazen fragmenten liggen weer op gelijke hoogte van elkaar en de breuken vallen minder in het oog. In sommige gevallen hebben breuken in het glas het verlies van een deel van de brandschildering veroorzaakt. Daar waar dit zeer goed in het oog springt, kan met acrylverf een retouche aangebracht worden. Dit is gemakkelijk en veilig weer te verwijderen, mocht dit in de toekomst wenselijk zijn.
In sommige gevallen waren werkzaamheden aan de loodstrips noodzakelijk. De handelingen aan het loodnet zijn uitgevoerd in een Glazeniersatelier. Op de foto zijn enkele loodstrips te zien die zijn gladgestreken en breukjes die in het loodnet zijn gesoldeerd. Waar nodig zijn loodstrips vervangen door nieuwe. Om te voorkomen dat losgeraakte stukken glas uitvallen, zijn ook hier breuken verlijmd. Wanneer delen ontbreken of moeten worden vervangen is de brandschildering aangebracht. Bij vervanging zijn de oude fragmenten verzameld en bewaard, zodat deze wel beschikbaar blijven. Alle uitgevoerde handelingen en werkzaamheden worden beschreven en er wordt vastgelegd hoe er geconserveerd en gerestaureerd is in een documentatieverslag. Na behandeling van de panelen is het glas weer schoon en stabiel en vallen beschadigingen nauwelijks nog op. De glazen zijn weer optimaal te beleven!
Dit blog is een bijdrage van Corinna de Regt, restaurator (glas en keramiek), Hans van der Valk, (glasschilder/ontwerper) Glasatelier Oud Rijswijk B.V. en Geertje Huisman, specialist roerend erfgoed bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.