Hulp bij herkomst: een bronzen vijzel
Weblog
In de blogreeks Hulp bij herkomst bespreken we maandelijks één of meerdere objecten uit de Nederlands Kunstbezit (NK)-collectie waar herkomstonderzoek naar wordt gedaan. Deze collectie bestaat onder andere uit objecten die na de Tweede Wereldoorlog terugkeerden naar Nederland. Denk aan schilderijen en werken op papier, maar ook aan meubelen en keramiek. Door een flinke impuls te geven aan het onderzoek hopen we nieuwe herkomstgegevens te vinden. Deze maand een gegoten bronzen vijzel. Weet u meer over de herkomst van deze vijzel?
Een bijproduct van klok- en geschutgieters
Vijzels zoals deze werden vaak gemaakt door klokgieters als bijproduct van de klokken die ze goten, wat ook aan de vorm valt af te lezen. Dit exemplaar is 35 centimeter hoog en heeft een diameter van 45 centimeter aan de bovenrand. Vaak versierden klokgieters hun vijzels rijkelijk en gebruikten zij dezelfde motieven en opschriften als bij hun klokken. Deze vijzel is versierd met horizontale lijnen halverwege en aan de voet en op de rand staat een opschrift met de naam van de vervaardiger: Me fecit Ciprianus Crans iansz Amstelodami anno 1742.
Cyprianus Crans Jansz. werd in 1703 geboren en volgde zijn vader op als klok- en geschutgieter in Enkhuizen. Later ging hij werken in Amsterdam, waar hij onder andere kanonnen, klokken en vijzels maakte tot aan zijn dood in 1755. Uit het opschrift blijkt dat Cyprianus deze vijzel goot tijdens zijn tijd in Amsterdam in 1742.
Oorspronkelijk werden vijzels zoals deze onder andere in keukens gebruikt om kruiden te stampen en apothekers gebruikten ze voor geneesmiddelbereiding. In de vijzel vermaalden zij stoffen tot poeder en stampten zij medicinale planten om die tot zalven te verwerken. Is de vijzel misschien ooit in het bezit geweest van een apotheker?
Van Den Haag naar Düsseldorf
In 1942, precies tweehonderd jaar nadat Cyprianus Crans Jansz. de vijzel vervaardigde, bevond de vijzel zich in de handelsvoorraad van kunsthandelaar Lambert Jageneau. Jageneau had een bekende antiekzaak aan het Noordeinde in Den Haag, waar hij tijdens de oorlog ook Duitse klanten ontving. Op 17 augustus 1942 verkocht hij de vijzel aan Carl Eugen Pongs, die een veilinghuis had in Düsseldorf. De vijzel is daarna onverkocht gebleven en heeft tot het einde van de oorlog in de opslagruimte van Pongs gestaan.
Na de oorlog kwam de vijzel vanuit Düsseldorf terug naar Nederland. De vraag die resteert is: hoe lang was Jageneau in het bezit van deze vijzel voordat hij hem aan Pongs verkocht? En waar heeft hij de vijzel verworven?
Van Kunsthandel Jageneau zijn voor zover wij weten geen archieven of inventarisboeken. Daarom is het nog niet gelukt om erachter te komen wie de eigenaar van de vijzel was voordat hij zich in de handelsvoorraad van Jageneau bevond. Weet u meer over de handelsvoorraad van Kunsthandel Jageneau? Weet u waar hij zijn spullen inkocht? Laat het ons weten! Deze informatie kan ons helpen bij het herkomstonderzoek naar verschillende NK-werken die tijdens de Tweede Wereldoorlog door deze kunsthandelaar zijn verkocht.
Hulp gezocht
Een team herkomstonderzoekers bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) werkt aan hernieuwd en aanvullend herkomstonderzoek van objecten in de Nederlands Kunstbezit (NK)-collectie. Ook maken ze de onderzoeksresultaten digitaal toegankelijk en ontsluiten relevante informatie en data op een duurzame wijze. Deze impuls brengt de objecten beter in beeld. Heeft u meer informatie over de herkomst van deze bronzen vijzel (NK415)? Neem dan contact met ons op via restitutie@cultureelerfgoed.nl.
Deze blog is geschreven door Silja de Vilder Coombs, junior herkomstonderzoeker bij de RCE.