Hulp bij herkomst: Johannes de Doper van Girolamo da Santacroce
Weblog
In de blogreeks Hulp bij herkomst bespreken we maandelijks een object uit de Nederlands Kunstbezit (NK)-collectie waar uitgebreid herkomstonderzoek naar wordt gedaan. Hopelijk worden zo meer restitutieverzoeken mogelijk en kunnen de bezittingen worden teruggegeven aan rechtmatige eigenaren en erven. Deze maand: het schilderij van Johannes de Doper (NK1627), geschilderd door de Venetiaanse schilder Girolamo da Santacroce.
In de depots van het Führermuseum
Herkomstonderzoek naar schilderijen begint bij een uitgebreide studie van de achterkant van het werk. Op de achterkant van NK1627 valt meteen het nummer K1511 op. Sinds kort weten we dat een K-nummer is toegekend door of voor het Reichsdepot Kremsmünster. Vanaf de zomer van 1941 werden daar kunstvoorwerpen opgeslagen die bedoeld waren voor onder meer het geplande Führermuseum in Hitler's geboortestad Linz.
Deze objecten werden in de bezette gebieden gekocht door de Sonderauftrag Linz, die tussen juni 1939 en december 1942 onder leiding stond van Hans Posse. Posse kreeg in juni 1939 van Adolf Hitler de opdracht om een uitgebreide kunstcollectie te kopen, en hij kocht in 1940 en 1941 daarvoor ook veel schilderijen van Nederlandse kunsthandelaren. Posse had in zijn aankopen een uitgesproken voorkeur voor schilderijen van vroeg-Duitse, Nederlandse en Italiaanse kunstenaars, zoals NK1627.
De documentatie van de Sonderauftrag Linz is bewaard gebleven en gedigitaliseerd door het Deutsches Historisches Museum. Daar ontdekken we dat NK1627, in de Linzer Sammlung ingeschreven onder nummer 1331, in 1940 door Posse is gekocht bij de kunsthandel Kurt Walter Bachstitz (4 oktober 1882 - 28 mei 1949) uit Den Haag. De correspondentie tussen Posse en Bachstitz is nog specifieker; NK1627 werd op 28 augustus 1940 door Bachstitz voor 30.000 gulden verkocht aan Posse.
Bij de kunsthandel van Kurt Walter Bachstitz
De Joodse Bachstitz had voor de Tweede Wereldoorlog een internationaal bekende kunsthandel, met vestigingen in New York, Wenen en Den Haag. In 1938 emigreerde Bachstitz van Wenen naar Nederland. Het Haagse kantoor functioneerde vanaf 1938 tot aan de emigratie van Bachstitz en zijn vrouw Lilly Hofer naar Zwitserland in 1944 als het hoofdkantoor van The Bachstitz Gallery.
De handelsvoorraad van de Haagse vestiging van The Bachstitz Gallery is in die tijd goed gedocumenteerd. Volgens een collectiecatalogus van The Bachstitz Gallery uit 1935 heeft Bachstitz Johannes de Doper verworven van de Weense bankier en kunstverzamelaar Stephan von Auspitz (11 oktober 1869 - 17 december 1945). Von Auspitz was directeur van de bank Auspitz, Lieben & Co., en gebruikte zijn omvangrijke en waardevolle kunstcollectie als onderpand voor de bank. Na het faillissement van Auspitz, Lieben & Co. in 1931 verkocht Von Auspitz noodgedwongen in 1932 een groot deel van zijn kunstcollectie voor 475.000 dollar aan Bachstitz.
Is het schilderij in Wenen of Den Haag?
Opvallend genoeg wordt dit schilderij niet genoemd in de inventaris van Stephan Von Auspitz uit de jaren '30. Ook in de aankooplijst van schilderijen die The Bachstitz Gallery kocht uit de Von Auspitz-collectie komt geen object voor dat voldoet aan de beschrijving van NK1627 of een vergelijkbare omschrijving. Het is dus niet met zekerheid te zeggen of Bachstitz dit schilderij daadwerkelijk in 1932 kocht.
Het is bekend dat de liquidatie van de bank van Stephan von Auspitz een langdurig proces was. Tijdens de Anschluss, de aansluiting van Oostenrijk bij Duitsland in maart 1938, was de liquidatie van het bezit van Von Auspitz nog steeds niet afgehandeld. Bachstitz kreeg in 1932 toestemming om een deel van de collectie te exporteren naar Den Haag en New York, een deel van de voormalige collectie van Von Auspitz bleef tot 1938 in Wenen. Het is niet bekend of NK1627 in 1932 naar Den Haag is gegaan, of dat het in Wenen bleef. Von Auspitz vertrok in de jaren '30 niet uit Wenen en zat vanaf oktober 1942 gevangen in concentratiekamp Theresienstadt. Hij overleefde de Tweede Wereldoorlog, maar verloor zijn volledige vooroorlogse kunstcollectie.
Kocht Bachstitz NK1627 daadwerkelijk uit de collectie van Von Auspitz? En zo ja, bleef het tot 1938 in Wenen of ging het in 1932 naar Den Haag? We weten het niet zeker. Daarom de vraag: Weet u of dit schilderij uit de collectie van Von Auspitz komt? Weet u meer over dit schilderij of heeft u nog informatie die ons verder kan helpen met onze zoektocht, neem dan contact met ons op: restitutie@cultureelerfgoed.nl.
Deze blog is geschreven door David Bos, herkomstonderzoeker bij de RCE.