Hulp bij herkomst: Unieke wandbespanning wordt kamerscherm
Weblog
Een volledige wandbespanning uit de achttiende eeuw staat deze keer centraal in de blogreeks Hulp bij herkomst. In deze reeks bespreken we een object uit de collectie Nederlands Kunstbezit (NK) waar uitgebreid herkomstonderzoek naar wordt gedaan. Hopelijk worden zo meer restitutieverzoeken mogelijk en kunnen bezittingen worden teruggegeven aan rechtmatige eigenaren en erfgenamen.
Deze maand een wandbespanning dat tegenwoordig een functie als kamerscherm heeft. De belangrijkste vragen over dit object zijn nog niet beantwoord: in welk huis heeft dit gehangen? Wie waren de oorspronkelijke eigenaren en wie had het in bezit tijdens de oorlog?
[Tekst gaat verder onder de foto]
Stel je voor: je staat in een kamer van een chique herenhuis. Overal waar je kijkt zijn de vier meter hoge muren beschilderd. Je ziet glooiende heuvels, een Italiaans stadje in de verte, een vrouw te paard rijdt voorbij en bij een beekje houdt een herder zijn kudde bij elkaar. Het voelt alsof je ín een schilderij staat. Zo moet een stijlkamer er hebben uitgezien in een huis in het noorden van Nederland aan het eind van de 18de eeuw waar deze wandbespanning ooit de muren heeft bedekt.
Al in de 17de eeuw zijn er talloze schilderingen gemaakt om vertrekken van welgestelde families te decoreren. Van plafondschilderingen boven deuren tot taferelen boven de schoorsteen of schilderijen als vulling van grote delen aan de wand. In de 18de eeuw wordt dit uitgebreid en streefden kunstenaars en huiseigenaren ernaar om van het interieur één geheel te maken en de geschilderde wandbespanning doet zijn intreden. Van pastorale landschappen tot mythische afbeeldingen: op de gehele wanden wordt één groot tafereel geschilderd en ingericht als stijlkamer.
Het herkomstonderzoek
Deze wandbespanning met pastoraal landschap komt vlak na de Tweede Wereldoorlog terug uit Duitsland. Van wie het werk voor de oorlog was, is echter niet bekend en zo wordt het uiteindelijk onderdeel van de NK collectie. Daarom wordt er op dit moment onderzoek gedaan naar de herkomst. Herkomstgegevens waren er nauwelijks aan het begin van het onderzoek: hoe het ooit in Duitsland terecht is gekomen of in welk huis het origineel moet hebben gehangen is niet bekend. Bijzonder is dat het doek ondertussen geen wandbespanning meer is, maar als meerdelig kamerscherm staat opgeslagen in het CollectieCentrum Nederland in Amersfoort. In 1962 is het tot kamerscherm omgevormd. Een kamerscherm van maar liefst 2,73 meter hoog en 8,8 meter breed (NK3306, 3307 en 3308). Eén deel van de schildering is nu een los paneel, van 2,7 meter bij 1,26 meter (NK3309).
Het zoeken in diverse archieven heeft helaas niks opgeleverd. Bij het RKD, het Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis, staat het werk als anoniem beschreven en in het archief van de Stichting Nederlands Kunstbezit (SNK) komt het voor in een inventarisboek; in beide gevallen dus geen aanknopingspunten voor een mogelijke herkomst. In databases als de Getty Provenance index, Lost art en het Munich Central Collecting Point is helemaal geen informatie te vinden.
De eerste aanwijzing: een Gronings verhaal
Een werk van zo een omvang is niet iets wat je dagelijks tegenkomt. Daarom is de hulp ingeschakeld van senior interieurspecialist Eloy Koldewij (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE)) en kunst & interieurhistoricus Richard Harmanni. Via Harmanni kwam de eerste aanwijzing: het gaat hoogstwaarschijnlijk om een werk van de Duitse schilder Hermannus Fridericus Carolus de Hosson (1718 – 1799). De wandbespanning (ook wel: geschilderd behangsel) lijkt erg op het behangsel dat nu in kasteel Ekenstein in Appingendam hangt maar oorspronkelijk uit een huis in Groningen afkomstig is.
Het behangsel heeft volgens de interieurhistoricus dezelfde behandeling van het landschap en wat betreft de figuren een ontlening aan de prenten van Zuccarelli, iets wat De Hosson in al zijn behangsels laat zien. Met een toeschrijving aan De Hosson wordt duidelijk dat het huis waar deze wandbespanning heeft gehangen ergens in Groningen of Leeuwarden moet hebben gestaan. De Hosson is via Münster in Groningen terecht gekomen en heeft lang in en om de stad gewerkt en de laatste jaren van zijn leven in Leeuwarden.
Hulp gezocht
Nu weten we wie de vervaardiger is van NK3306, 3307, 3308 en 3309. En we weten waar het verhaal over deze wandbespanning is begonnen. Maar we zijn er nog niet. De belangrijkste vragen over dit object zijn nog niet beantwoord: in welk huis heeft dit gehangen? Wie waren de oorspronkelijke eigenaren en wie had het in bezit tijdens de oorlog?
Herkent u deze wandbespanning of weet u meer over de herkomst ervan? Neem dan contact met ons op: restitutie@cultureelerfgoed.nl. Elke aanwijzing, zowel van vóór als tijdens de oorlog kan belangrijk zijn voor het vinden van de rechtmatige eigenaar.
Herkomstonderzoekers bij de RCE
Een team herkomstonderzoekers bij de RCE richt zich op hernieuwd en aanvullend herkomstonderzoek van objecten in de Nederlands Kunstbezit (NK)-collectie. Ook maken ze de onderzoeksresultaten digitaal toegankelijk en ontsluiten relevante informatie en data op een duurzame wijze. Deze flinke impuls aan het onderzoek brengt de objecten nog beter in beeld.
Deze blog is geschreven door Daniela Solano, herkomstonderzoeker bij de RCE. Kleurenfoto's volgen!