De dierportretten van Kees Timmer
Weblog
Het idee dat wij mensen één dag per jaar speciaal aan dieren zouden moeten denken kwam van de Tsjechische Ilse Winter. Zij schreef in 1927 hierover een brief naar Margret Ford, de voorzitter van de wereldvereniging van de dierenbescherming. Mevrouw Ford vond het een geweldig idee en over de datum hoefde ze niet lang na te denken: 4 oktober, de sterfdag van de in 1228 heilig verklaarde Franciscus van Assisi. Franciscus van Assisi (1181-1226) bekommerde zich over het lot van zwervers en armen, maar vooral om het lot van planten en dieren.
Kees Timmer
Het werk van de Rotterdamse kunstenaar Kees Timmer ( 1903-1978) sluit mooi op dierendag aan. Hij maakte hypergevoelige verbeeldingen van dieren, van mensen in hun eenzaamheid en in hun verstandhouding tot de dieren en hun medemens. Een onfortuinlijk ongeluk in zijn jeugd zorgde er voor dat Timmer zijn gehele leven kampte met epilepsie en gebruik moest maken van medicijnen. Deze beperkende gezondheidsproblemen worden vaak in verband gebracht met de compassie in zijn werk.
Tussen 1923 en 1928 volgde Timmer in de avonduren schilder- en tekenlessen aan de Academie van Beeldende Kunsten en Technische wetenschappen in Rotterdam. Hoewel Timmer nooit heel bekend werd bij het grote publiek, won hij in 1963 de Wedgwood prijs, in 1966 de Hendrik Chabotprijs (als eerste) en besteedden Museum Boijmans van Beuningen in 1973 en 1993 en Museum More in 2018 ruimschoots aandacht aan zijn werken.
[De tekst gaat verder onder de afbeelding]
Gnoe en twee wrattenzwijnen
Timmer was een buitengewoon observator en portretteerde als geen ander de essentie van dier en mens. Zijn zeer treffende eenvoudige dierportretten zijn meestal opgebouwd uit enkele lijnen en kleurvlakken. Deze op het eerste gezicht eenvoudige beeldtaal heeft, als je beter kijkt, vaak een diepere laag waarin waarheid, humor en kwetsbaarheid samen gaan.
In de collectie van de Rijksdienst bevindt zich dit rond 1957 geschilderde portret van een Gnoe en twee wrattenzwijnen. Zowel Gnoe als het wrattenzwijn staan bekend als “de lelijke eendjes” van het dierenrijk. Deze dieren zijn bij Timmer echter alles behalve onooglijk en woest. Zijn ritmische en lichte verbeelding lijkt eerder te verwijzen naar de volgzame en rustige eigenschappen van deze diersoorten. Daarnaast herinnert het gestileerde uiterlijk van deze Gnoe ons aan de oude Afrikaanse legende die vertelt “dat toen God de gnoe schiep, hij de lichaamsdelen gebruikte die overgebleven waren van vijf andere diersoorten: de hoorns van de buffel, de kop van een sprinkhaan, het lichaam van een koe en de staart van een leeuw. En omdat hij nog wat geitenpoten over had, gebruikte hij die ook”.
De wilde dieren krijgen hun vrijheid terug
De schetsmatige achtergrond waarin Timmer’s Gnoe en wrattenzwijnen zich bewegen gelijkt de droge savanne met rode broeierige zonsondergang van Afrika. De oorsprong van deze compositie ligt dan ook in 1950 toen Timmer enkele maanden in het Nationaal Krugerpark in Zuid Afrika doorbracht. Praktisch alle dieren die Timmer daar in hun natuurlijke omgeving had gezien, heeft hij in de jaren daarna verder uitgewerkt.
Voordat hij in 1950 Afrika bezocht portretteerde Timmer zijn ‘wilde’ dieren meestal in diergaarde Blijdorp. Het waren eveneens silhouet-achtige diervormen in wonderlijke kleurvlakken maar op de achtergrond flarden van de aanwezige tralies. Na zijn bezoek aan Afrika gaf hij zijn dieren, door de achtergrond die meer met hun natuurlijke habitat overeenkwam, hun vrijheid terug.
Jaguars
Wil je het bijzondere in de dieren van Timmer zelf ervaren? Breng dan een bezoek aan het publiekstoegankelijke Depot Boijmans van Beuningen in Rotterdam. Tot 30 maart 2025 wordt daar een exclusieve selectie van publiekslievelingen gepresenteerd, waartussen zich het indrukwekkende schilderij “Jaguars” (1949) van Timmer bevindt.
Deze blog Kunstwerk van de Maand is geschreven door Nathalie Menke, adviseur bruiklenen bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.