Wilma Knaap: Een ongewoon Indisch meisje door Willem Witsen
Weblog
In Museum Jan Cunen is nu de tentoonstelling ‘Willem Witsen, stille kracht’ te zien. Een verwijzing naar de stille kracht die spreekt uit de fijngevoelige sfeer in het werk van Witsen. Ook oefende Nederlands-Indië een zekere aantrekkingskracht uit op de kunstenaar. Zo schilderde hij in 1911 een portret van Wilma Knaap, een meisje van Indonesisch-Europese afkomst.
In 1920/1921 reisde Willem Witsen (1860-1923) met zijn vrouw Marie naar Java en bezocht daar zijn zwager Zacharias Schorr en diens plantage Gambar. Tijdens die reis maakte hij diverse schilderijtjes en tekeningen, waarnaar hij, terug in Amsterdam, een twintigtal etsen maakte. Vóór zijn reis, die grote indruk op Witsen moet hebben gemaakt, kwam hij alleen indirect in contact met de toenmalige koloniën en hun inwoners. Natuurlijk kende hij Jan Toorop, die van gemengde afkomst was, op Midden-Java was geboren en een deel van zijn jeugd op het eiland Banka had doorgebracht. Van hem maakte Witsen in 1892 in zijn atelier in Amsterdam diverse foto’s. Veel minder bekend dan Toorop is Wilma Knaap, die ook van Indisch-Europese afkomst was. Van haar maakte Witsen in 1911 een nu vrijwel vergeten portret.
Voordrachtskunstenaar en journalist
Wilma Knaap werd in 1894 in Batavia geboren en was een dochter van Otto Knaap en Basilia (Koosje) Martherus. Beiden waren in Indië geboren en getogen. Otto was een succesvol journalist, muziekrecensent en componist die met zijn scherpe pen het muziekleven in Nederlands-Indië bekritiseerde. Koosje was zanglerares en operazangeres en had in haar jonge jaren met haar tweelingzus Rosalie (Roosje) als zangduo opgetreden. Hij maakte zich daardoor uiteindelijk zo onmogelijk dat hij in 1901 met zijn vrouw en vijf kinderen naar Nederland uitweek om daar een nieuwe carrière op te bouwen. In Nederland lukte het Otto Knaap om muziekrecensent en redacteur bij De Telegraaf te worden. Maar ook dat pakte slecht uit en het gezin vertrok in 1907 naar Parijs. Daar zou Wilma Knaap op 14 juni 1912 haar debuut maken als ‘diseuse de poèmes’ (voordrager van gedichten).
Ter gelegenheid van de onthulling van een monument in Parijs voor de Portugese dichter Luis de Camoëns had de Société Litteraire een concours uitgeschreven waaraan Wilma meedeed. Zij droeg een Frans gedicht voor van René Ghil over de slaafgemaakte Javaan Antonio die op straat bedelde voor de oude, verarmde dichter Camoëns. Wilma droeg het Franse gedicht voor in sarong en kabaya (een Indonesische blouse) en met op haar hoofd een verguld hoofdsieraad. De 17-jarige jonge vrouw droeg het gedicht met zoveel overtuiging en elegantie voor dat zij grote indruk maakte en de eerste prijs behaalde. Van de 74 deelnemers was zij de enige buitenlandse. In de daaropvolgende jaren zou zij regelmatig met veel succes in Parijs optreden onder haar eigen naam en onder haar Indische artiestennaam ‘Si Sarinten’. Naast het voordragen van gedichten, schreef Wilma tijdens de Eerste Wereldoorlog ook artikelen voor Nederlandse en Nederlands-Indische kranten. Zo zette zij vanaf 1914 de rubriek ‘Parijsche brieven’ voort, over het leven in Parijs. In die rubriek nam zij ook brieven van haar broer Arthur op, die in 1914 dienst had genomen in het Vreemdelingenlegioen en voor Frankrijk aan het front vocht.
Voor Marie Witsen
Rechts bovenaan het portret van de toen 16-jarige Wilma staat -moeilijk leesbaar- in rode letters ‘voor Marie Wi[….]’(de laatste letters zijn afgeplakt) en ‘1911’. Door bewaard gebleven correspondentie is bekend dat Otto Knaap en Marie Ingenohl-Schorr elkaar al in 1904 goed kenden. In 1906 zou Marie van Jonas Ingenohl scheiden om een klein jaar later met Willem Witsen te trouwen. Het is dan ook heel waarschijnlijk dat Witsen het portret van Wilma voor zijn vrouw Marie schilderde. Tot haar overlijden zou het schilderij in diens bezit blijven. Vervolgens maakte het deel uit van het legaat dat het echtpaar Witsen aan de Staat naliet.
Deze blog Kunstwerk van de Maand is geschreven door Eric Domela Nieuwenhuis, conservator Oude Kunst bij de RCE.
De tentoonstelling Willem Witsen, stille kracht is te zien vanaf 18 februari t/m 16 juni in Museum Jan Cunen in Oss.