De jarenlange vermomming van de Madonna
Weblog
Sinds 1962 bevindt het wandkleed van Jacques Frenken (1929-2022) zich onder de titel ‘de Madonna’ in de collectie van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Maar wat blijkt? Het is niet gemaakt door Frenken, maar zijn toenmalige echtgenote Joep Arons (1931). Tijd om haar rechtmatige plek op het podium op te eisen.
Sedes Sapientiae (Zetel der Wijsheid)
Het wandkleed de Madonna
valt qua onderwerp niet op tussen de andere werken in het oeuvre van Jacques Frenken. Toch wringt de schoen en blijven deze en nog een ander kleed onder zijn naam in de Rijkscollectie RCE vreemd in het oeuvre van Frenken. Na onderzoek, wat vermoedens en uiteindelijk contact met Frenkens toenmalige vrouw Joep Arons, wordt het duidelijk.
Dit kleed, en het andere in de RCE collectie, werden begin jaren ’60 door haar geweven in haar handweverij. Arons raakte voor dit werk destijds geïnspireerd door het oeuvre van de Franse kunstenaar Alfred Manessier en noemde het kleed Sedes Sapientiae
(Zetel der Wijsheid).
Het is qua afmeting niet zo groot, slechts 63,5 cm breed en 112 centimeter hoog. Een afmeting die past bij een handweefgetouw.
Arons leerde eind jaren ’50 weven in Frankrijk. Naast het weven van ingewikkelde, vaak geometrische stoffen voor bijvoorbeeld kleding, die ook weer werden gebruikt door modeontwerpers, legde ze zich toe op het weven van kleine gobelins.
Na haar scheiding werkte ze lange tijd in de cultuursector van Den Bosch, om zich na haar pensioen weer volledig te richten op haar eigen werk. Inmiddels op een groter weefgetouw, legde ze zich met name toe op het maken van dubbelweefsels, voor zowel mode stoffen als grote wandkleden. Haar passie voor het weven is ook nu op hoge leeftijd nog niet verdwenen.
De BKR voor vrouwen
Dat het wandkleed onder de naam van Frenken in de collectie kwam lijkt vreemd, maar zegt veel over de positie van vrouwelijke kunstenaars halverwege de vorige eeuw. Veel (jonge) kunstenaars maakten gebruik van de Beeldende Kunstenaarsregeling (BKR). Binnen deze regeling kregen kunstenaars een inkomen in ruil voor het inleveren van kunstwerken. Deze werden vervolgens verdeeld over de gemeente waar de kunstenaar woonde en het Rijk. Het kon dienen als een opstapje in de carrière van deze kunstenaars en had als gevolg dat ze zich vrij konden ontwikkelen terwijl ze toch verzekerd waren van een inkomen.
Er zaten echter ook haken en ogen aan de regeling, waaronder het kostwinnersbeginsel: enkel de kostwinner (in die tijd kon dat in principe niemand anders zijn dan de man) kon gebruikmaken van de BKR. In het geval van kunstenaarsechtparen zoals Jacques Frenken en Joep Arons, betekende dat dat Arons, zolang ze getrouwd waren, geen kans maakte op de regeling. Omdat het stel in die tijd weinig inkomen had, en toch moest rondkomen, werd naast ander werk van Frenken, ook dit wandkleed meegenomen in de regeling. Wel onder Frenkens naam, want Arons telde niet mee.
Groter vraagstuk binnen de collectie
De herontdekking van Arons als kunstenaar in onze collectie wakkert de vraag aan hoe vaak dit gebeurde en hoeveel kunstwerken van vrouwelijke makers onder de naam van hun echtgenoot verspreid zijn. Tot nu toe hebben we binnen de Rijkscollectie RCE enkele voorbeelden gevonden waarbij de vrouwelijke makers schuil gingen achter hun man, maar er moet ongetwijfeld meer zijn.
Daarom zetten we de komende tijd in op het herontdekken van meer vrouwelijke makers. Het valt binnen het grotere onderzoek naar de rol van vrouwen binnen de Rijkscollectie dat al langer gaande is. Met deze invalshoek, waarbij de focus juist ligt op vrouwen waarvan we nog niet weten dat ze zich in de Rijkscollectie RCE bevinden, wordt een extra laag toegevoegd aan het onderzoek.
De Sedes Sapientiae is meermaals uitgeleend aan diverse tentoonstellingen, altijd met Jacques Frenken als vervaardiger. Dit hernieuwde onderzoek zorgt er gelukkig voor dat we het nu met het juiste verhaal kunnen uitlenen en tonen. Wie weet wat voor ontdekkingen nog meer volgen.
Deze blog Kunstwerk van de Maand is geschreven door Dorian Meijnen, conservator moderne en hedendaagse kunst.